Tamponada serca – jakie daje objawy i na czym polega perikardiocenteza?

Tamponada serca daje specyficzne objawy. W rozpoznaniu i leczeniu konieczne jest dysponowanie echokardiografem, który pozwoli na uwidocznienie płynu w worku osierdziowym i jest pomocny w bezpiecznym nakłuciu worka osierdziowego.

Tamponada serca oznacza upośledzenie czynności serca na skutek podwyższonego ciśnienia tworzącego się w worku osierdziowym, gdzie gromadzi się nadmierna ilość płynu. Spośród objawów klinicznych tamponady serca wyróżnia się przede wszystkim tzw. triadę Becka. Obejmuje ona poszerzenie żył szyjnych, spadek ciśnienia tętniczego i osłabienie tonów serca. Oczywiście mogą pojawiać się również inne objawy towarzyszące.

Dlaczego powstaje tamponada serca?

Przyczyn pojawienia się płynu w worku osierdziowym jest wiele. Zalicza się tu choroby takie jak nowotwory, gruźlica, zawał mięśnia sercowego, mocznica, rozwarstwienie aorty, zakażenia bakteryjne osierdzia. Zdarza się, że tamponada serca jest powikłaniem napromieniania klatki piersiowej lub powodują ją inne przyczyny jatrogenne jak np. operacje kardiochirurgiczne czy inne inwazyjne zabiegi. Tamponada serca może być wywołana również urazami.

Objawy tamponady serca

Objawy tamponady serca są uzależnione od tego, czy płyn gromadzi się powoli, czy też nagle. Worek osierdziowy może wypełnić się o więcej niż 2 litry. Przy powolnym napełnianiu jest możliwa aż taka obecność płynu w tej przestrzeni. Jednak w momencie nagłego napływu płynu do worka osierdziowego, wzrostu ciśnienia w tym worku, objawy pojawiają się już przy kilkuset mililitrach płynu. Tamponada serca objawia się dusznością, która ulega nasileniu po przyjęciu pozycji leżącej. Chory nie toleruje wysiłku fizycznego. Czasami pojawiają się także inne objawy jak kaszel, ból przy przełykaniu, zaburzenia świadomości, omdlenie. W badaniu fizykalnym lekarz stwierdza obecność tzw. triady Becka typowej dla tamponady serca. Są to:

• spadek ciśnienia tętniczego krwi, przy czym ten objaw może nie pojawić się u chorych na nadciśnienie;
• ściszenie tonów serca;
• poszerzenie żył szyjnych (niewidoczne u chorych odwodnionych).

Ponadto rytm serca jest przyspieszony, choć oczywiście to już nie jest objaw swoisty, jak również obserwuje się tętno dziwaczne (podczas wdechu tętno zanika). Tamponada serca prowadzi do rozwoju wstrząsu kardiogennego (zmniejszenie rzutu serca na obwód), a ten do zatrzymania akcji serca i zgonu.

Rozpoznanie tamponady serca

Badaniem podstawowym wykonywanym w diagnostyce chorób serca jest elektrokardiogram (EKG). Niekiedy zapis ten jest prawidłowy, wykazując miarowy rytm zatokowy o zwiększonej częstości akcji serca. Badanie to może jednak uchwycić zmniejszenie amplitudy załamków QRS i załamków T. W stadium schyłkowym pojawia się zwolnienie akcji serca, później całkowite rozkojarzenie elektromechaniczne, a ostatecznie dochodzi do zmian przypominających świeży zawał serca. Kolejnym badaniem jest radiogram klatki piersiowej, czyli RTG klatki piersiowej. Sylwetka serca może być w nim powiększona. Obowiązkowo przy podejrzeniu tamponady serca wykonuje się echokardiografię. Jest to badanie USG, które obrazuje serce. Pozwala na uwidocznienie płynu w worku osierdziowym, zapadanie się prawego przedsionka przy rozkurczu, poszerzenie żyły głównej dolnej. Można również wykonać tomografię komputerową, a w razie wątpliwości co do etiologii tamponady warto wykonać również badanie płynu osierdziowego.

Leczenie tamponady serca

Zabiegiem ratującym życie jest perikardiocenteza, czyli nakłucie worka osierdziowego. Najczęściej dokonuje się tego z dostępu podmostkowego, wkłuwając igłę w trójkąt między wyrostkiem mieczykowatym a łukiem żebrowym po lewej stronie. Początkowo lekarz znieczula nasiękowo skórę, następnie wkłuwa igłę w kierunku do lewego barku pod kątem wynoszącym około 30 stopni. Po uzyskaniu płynu lekarz wprowadza do worka osierdziowego po igle prowadnicę, a następnie cewnik, przez który dokonuje się właściwy drenaż. Najlepiej, by nie zdrenować więcej niż 1 litr płynu, gdyż grozi to rozstrzenią prawej komory. Na końcu cewnika jest kranik, który w każdym momencie można zamknąć, ograniczając przepływ płynu w danej dobie. Ostatecznie drenuje się worek osierdziowy do momentu, aż w ciągu całej doby nie uzyska się mniej niż 25 mililitrów płynu.

W leczeniu nie stosuje się leków wazodylatacyjnych czy odwadniających.