Te związki są kluczowe dla rozwoju płodu. Ich niedobór jest bardzo niebezpieczny też dla dorosłych

Ich rola w organizmie jest trudna do przecenienia, a niedobór tych związków, zwłaszcza najważniejszego z nich – kwasu foliowego – grozi ciężkimi wadami rozwojowymi płodu, natomiast u osób dorosłych zwiększa ryzyko niedokrwistości, depresji i chorób układu krążenia. Czym są foliany?

Od drożdży do szpinaku. Czym są foliany? 

Foliany to liczna grupa związków chemicznych, wśród których najwyższą aktywność biologiczną wykazuje kwas foliowy odkryty na przełomie lat 30. i 40. XX wieku przez Lucy Wills.  

Według opracowań naukowych mówiących o jej życiu, brytyjska lekarka prowadziła badania wśród mieszkanek Indii i zaobserwowała, że występującą u nich anemię można leczyć za pomocą wyciągu z drożdży. Jego skuteczność potwierdziły eksperymenty przeprowadzone na małpach, a czynnik zwalczający niedokrwistość nazwano „Wills’ factor”.

Czym grozi niedobór folianów w ciąży i okresie poporodowym? 

Szczególne zapotrzebowanie na foliany występuje u kobiet w okresie starań o dziecko, podczas ciąży oraz karmienia piersią, kiedy właściwa podaż tych związków, zwłaszcza kwasu foliowego, w dużej mierze warunkuje prawidłowy rozwój oraz wzrastanie płodu i narodzonego już dziecka. Niedobór folianów wiąże się z wyższym ryzykiem:  

• powstawania wad cewy nerwowej,  
• rozszczepu wargi i podniebienia, 
• zespołu Downa, 
• hiperhomocysteinemii, 
• występowania innych powikłań ciąży: poronienia nawracającego, zahamowania wzrastania wewnątrzmacicznego płodu albo stanu przedrzucawkowego. 

Foliany i ich znaczenie dla organizmu człowieka 

Foliany potrzebne są nie tylko kobietom. Ich odpowiednia dawka pomaga zapobiegać niedokrwistości, zaburzeniom pracy układu nerwowego (nadpobudliwości, trudnościom w zasypianiu, kłopotom z pamięcią, stanom depresyjnym) czy dolegliwościom trawiennym u obu płci. 

Kwas foliowy a układ sercowo-naczyniowy

Kwas foliowy reguluje też poziom homocysteiny, aminokwasu powstającego w procesie trawienia białek. Jego nadmiar jest jedną z przyczyn powstawania zmian miażdżycowych w układzie sercowo-naczyniowym. Uszkodzenie naczyń spowodowane podwyższonym stężeniem homocysteiny może pośrednio wpływać na rozwój schorzeń neurozwyrodnieniowych, w tym choroby Alzheimera. 

Zbyt niskie stężenie kwasu foliowego może przyczynić się do rozwoju nowotworu 

Badania naukowe prowadzone pod kierownictwem Renee Pieroth oraz inne obserwacje wykazały związek pomiędzy niskim stężeniem kwasu foliowego w organizmie a ryzykiem rozwoju nowotworów:  

• jelita grubego, 
• żołądka, 
• trzustki, 
• płuc, 
• szyjki macicy, 
• jajników. 

Niedobory folianów w polskim społeczeństwie 

Przeprowadzane w naszym kraju badania wykazują, iż niedobór folianów jest jedną z najczęściej spotykanych awitaminoz. Dorośli spożywają ich dziennie średnio ok. 200 mg (powinni 400 mg), kobiety w ciąży 300 mg (zapotrzebowanie to 600 mg), zaś dzieci mniej niż 100 mg (norma to 200 mg). 

Zbyt niska podaż tych związków to nie tylko skutek niewłaściwej diety, ale również konsekwencja zaburzeń wchłaniania, chorób trzustki i wątroby, zażywania niektórych leków (przeciwzapalnych, przeciwpadaczkowych, środków antykoncepcyjnych). Na niedobór folianów narażeni są również palacze oraz osoby spożywające nadmierne ilości alkoholu.

Gdzie szukać folianów?

Najbogatszymi naturalnymi źródłami folianów są zielone warzywa i nasiona roślin strączkowych. Nie bez znaczenia jest także udział produktów pochodzenia zwierzęcego. Konkretne produkty zawierające dużo omawianych związków znajdziesz w poniższej tabeli. 

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała  

Bibliografia: 

1. Bomba-Opoń D. i in., Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, 2, 5, 210-214. 
2. Cieślik E., Kościej A., Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, Problemy Higieny i Epidemiologii 2012, 93, 1, 1-7. 
3. https://www.jameslindlibrary.org/articles/lucy-wills-1888-1964-the-life-and-research-of-an-adventurous-independent-woman/ [dostęp 14.12.2024]. 
4. Pieroth R. i in., Kwas foliowy i jego wpływ na ryzyko zachorowania na raka, Current Nutrition Reports 2018, 7, 3, 70-84. 
5. Pod red. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie,  Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny 2020.