Układ oddechowy

Układ oddechowy odpowiada za dostarczanie tlenu do organizmu i wydalanie zbędnych substancji powstałych w wyniku przemiany materii. Składa się z nosa, gardła, krtani, tchawicy i oskrzeli, ale jego najważniejszym elementem są płuca, w których zachodzi właściwa wymiana gazowa.

Oddychanie jest jedną z podstawowych czynności życiowych człowieka. Bez wymiany gazowej nie byłoby możliwe wytwarzanie energii w komórkach i prawidłowe funkcjonowanie narządów. Układ oddechowy człowieka bierze udział nie tylko w wymianie tlenu i dwutlenku węgla. Dzięki niemu zanieczyszczenia i drobnoustroje nie przedostają się do organizmu. Możliwe jest także wytwarzanie mowy i czucie zapachów.

Jak zbudowany jest układ oddechowy? Anatomia

Układ oddechowy człowieka dzieli się na drogi oddechowe (górne i dolne) oraz płuca – właściwy narząd oddechowy. Jego praca jest wspierana przez mięśnie międzyżebrowe i przeponę, które umożliwiają ruchy klatki piersiowej, co znacznie zwiększa objętość płuc oraz powoduje różnicę ciśnień i tym samym ułatwia przedostanie się powietrza z zewnątrz do środka organizmu. W wymianie gazowej częściowy udział bierze także skóra.

Budowa układu oddechowego przedstawia się następująco:

• Górne drogi oddechowe – jama nosowa i gardło
  Powietrze przedostaje się do wnętrza organizmu przez nos. Błona śluzowa jamy nosowej pokryta jest licznymi rzęskami. Ich zadaniem jest nawilżenie i ogrzanie powietrza oraz oczyszczenie go z zanieczyszczeń, kurzu i drobnoustrojów. Znajdują się tam także receptory węchowe, które umożliwiają czucie i rozpoznawanie zapachów. Natomiast gardło odpowiada za przemieszczenie powietrza w niższe części układu oddechowego.
• Dolne drogi oddechowe – krtań, tchawica i oskrzela
  Krtań zbudowana jest z więzadeł, mięśni i 9 chrząstek. Jedna z nich – nagłośnia – zamyka się podczas przełykania, co uniemożliwia przedostanie się treści pokarmowej do układu oddechowego. We wnętrzu krtani znajdują się dwa fałdy. Są to tak zwane struny głosowe. Ich zwarcie wprawia powietrze w drgania, dzięki czemu powstaje dźwięk.
  Tchawica jest około dwunastocentymetrowym narządem zbudowanym z około 20 chrząstek, które zapewniają stabilność. W jej wnętrzu znajdują się rzęski i komórki wydzielające śluz. Ich zadaniem jest ponowne oczyszczenie powietrza i przesunięcie zanieczyszczeń do gardła w celu odkrztuszenia i wydalenia na zewnątrz.
  
  Oskrzela tworzą strukturę zwaną drzewem oskrzelowym, która częściowo wchodzi do lewego (2 rozgałęzienia) i prawego (3 rozgałęzienia) płuca. Tam przechodzi w mniejszą strukturę – oskrzeliki. Ich średnica wynosi 1 milimetr. Mają za zadanie przetransportować powietrze prosto do miąższu płuc.
• Płuca
  Płuca są najważniejszym elementem układu oddechowego człowieka. Jest to parzysty narząd znajdujący się w klatce piersiowej. Każde z płuc składa się z kilkuset milionów pęcherzyków. Dopiero na tym etapie zachodzi właściwa wymiana gazowa: tlen i dwutlenek węgla są wymieniane między pęcherzykami a naczyniami krwionośnymi.

Jaką rolę pełni układ oddechowy? Funkcje

Najważniejszą funkcją układu oddechowego jest wymiana gazowa, czyli dostarczenie do organizmu tlenu i wydalenie z niego zbędnych produktów przemiany materii – głównie dwutlenku węgla. Do pęcherzyków płucnych ściśle przylegają naczynia włosowate. Gazy swobodnie przechodzą między nimi, dzięki czemu dwutlenek węgla wydostaje się wraz z wydechem na zewnątrz organizmu, a tlen jest dostarczany za pomocą układu krążenia do każdej komórki ciała. Tam dochodzi do utleniania (spalania) składników odżywczych, co umożliwia prawidłowe funkcjonowanie narządów.

Przepływ powietrza przez układ oddechowy, a zwłaszcza przez krtań, powoduje powstawanie dźwięków. Przy pomocy języka możliwe jest wytwarzanie poszczególnych słów, a tym samym – mowa.

Układ oddechowy człowieka – choroby

Do grupy chorób układu oddechowego zalicza się dolegliwości dotyczące każdego jego elementu. Najczęściej pojawiają się infekcje wirusowe lub bakteryjne błony śluzowej nosa i gardła (przeziębienie, grypa, angina, zapalenie: krtani, tchawicy, oskrzeli, płuc). Ich głównym objawem jest ból, katar, kaszel lub chrypka. Najbardziej niepokojącymi symptomami są duszność i trudności z oddychaniem. Często zdarzają się także nowotwory jamy ustnej, krtani i płuc. Inne choroby układu oddechowego to:

• astma oskrzelowa;
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP);
• alergie wziewne;
• pylica płuc;
• odma opłucnowa.

Jak dbać o układ oddechowy?

Każda choroba układu oddechowego powoduje jego chwilową lub trwałą dysfunkcję. Zaburzenia w wymianie gazowej mają negatywne skutki dla całego organizmu, dlatego warto dbać o drogi oddechowe i płuca, aby jak najdłużej zachować zdrowie, kondycję i dobre samopoczucie. Jak dbać o układ oddechowy? W okresie wzmożonej podatności na infekcje należy unikać zbiorowisk ludzi, kichać i kaszleć w chusteczkę higieniczną oraz często myć ręce. Na odporność i funkcjonowanie układu oddechowego pozytywnie wpłyną aktywność fizyczna, unikanie dymu papierosowego (palenie i bierne palenie) i zdrowe odżywianie.