Terapia zabawą jako narzędzie do eksplorowania dziecięcych emocji

Zabawa pozwala rozwiązywać trudne problemy i doświadczenia w komfortowym dla dziecka środowisku. Jest to narzędzie, które służy do rozwoju wszystkich zmysłów już od najmłodszych lat. Nic więc dziwnego, że odkryto jej działanie terapeutyczne. Czym jest terapia zabawą, na czym ona polega oraz jakie techniki się wykorzystuje w jej ramach? 

Czym jest terapia zabawą? 

Terapia zabawą (ang. play therapy) to dyscyplina oparta na wielu poważnych teoriach psychologicznych. Bazuje ona – jak sama nazwa wskazuje – na zabawie.  Jest to naturalny język dziecka, a zarazem podstawowa forma aktywności, która pojawia się już na etapie chwytania przedmiotów. Dzięki niej może ono wyrazić w mniej lub bardziej zawoalowany sposób swoje emocje, lęki, obawy. 

Zabawa jest dla terapeuty także istotnym narzędziem diagnostycznym. Kiedy pozwala on dziecku w pełni poczuć się sobą, jest ono w stanie bardziej otwarcie mówić o swoich potrzebach. Maluchy nie mają z reguły wystarczających umiejętności komunikacyjnych, aby opowiadać o własnych problemach, dlatego często to właśnie zabawki traktują jako symbole, które reprezentują np. konkretne sytuacje czy ludzi. 

Jakie korzyści zapewnia terapia zabawą? 

Konkretne cele terapii ustala się na samym początku. Przykładowo, dzięki niej maluchy mogą obniżyć poziom lęku i stresu oraz rozładować napięcie. Co więcej:  

• pomaga ona wyrażać emocje, a także kreatywnie rozwiązywać problemy,  
• ułatwia nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi,  
• uczy szacunku i akceptacji (w stosunku do siebie i innych),  
• pokazuje różne strategie społeczne, 
• rozwija umiejętności samoobserwacji, samokontroli, 
• pomaga w przepracowaniu różnych problemów.

Dla kogo przeznaczona jest terapia zabawą? 

Terapia zabawą okazuje się skuteczna m.in. w przypadku dzieci: 

• znajdujących się w trudnych sytuacjach rodzinnych (rozwody, separacje), 
• doświadczających fizycznej lub emocjonalnej przemocy, 
• doświadczających nadużyć seksualnych, 
• mających problemy z przystosowaniem się do zmian w domu lub szkole, 
• nieumiejących się bawić, 
• z zaburzeniami rozwojowymi, 
• z zaburzeniami mowy, 
• z niepełnosprawnościami, 
• z zaburzeniami lękowymi, 
• z problemami komunikacyjnymi, 
• z niskim poczuciem własnej wartości, 
• z problemami społecznymi, emocjonalnymi lub behawioralnymi, 
• z ciężkimi chorobami fizycznymi, 
• z ADHD, depresją, spektrum autyzmu, 
• z zespołem stresu pourazowego. 

Zazwyczaj wykorzystuje się terapię zabawą u dzieci od 3. do 12. roku życia. Ciekawostką jest to, że niekiedy stosuje się ją również u dorosłych, a czasem też nastolatków, którzy cierpią na jeden (lub kilka) z poniższych problemów: 

• zespół stresu pourazowego, 
• demencja, 
• lęki, trauma, 
• nierozwiązane problemy z dzieciństwa, 
• niepełnosprawność intelektualna, 
• przemoc fizyczna, 
• kłopot z komunikowaniem swoich emocji. 

Zdarza się, że w niektórych przypadkach terapię zabawą łączy się z terapiami poznawczo-behawioralną, Adlera czy nawet i Gestalt, co pozwala podejść do problemu pacjenta szerzej, indywidualnie i jednocześnie uzyskać lepsze efekty leczenia. 

Przykłady zabaw wykorzystywanych w terapii zabawą 

Poniżej znajdują się przykładowe zabawy wykorzystywane w opisywanej przez nas terapii. Są to m.in. zabawa w magiczną różdżkę, wspólne tworzenie historii czy zabawa w teatrzyk kukiełkowy –  wszystkie są atrakcyjne dla dzieci w różnym wieku. 

Zabawa w magiczną różdżkę 

Terapeuta i dziecko przebierają się w czarodziei. Zadaniem dziecka jest wypowiedzenie trzech życzeń, które mają się spełnić przy pomocy magicznej różdżki. Dzięki takiej zabawie można odkryć, czego maluch tak naprawdę pragnie (często jego marzenia dotyczą członków rodziny). 

Wspólne tworzenie historii 

Ta zabawa przyjmuje różne formy. Przykładowo dziecko i terapeuta mogą na zmianę dodawać zdania do jednej historii lub wspólnie rysować komiksy. Opowiadanie historii często jest dla młodego człowieka optymalną metodą radzenia sobie z trudnymi emocjami i ich eksplorowania. Czasem też terapeuta opowiada maluchowi historię o bohaterze, który doświadcza starty, a następnie zachęca go do wymyślenia jej zakończenia – w ten sposób przepracowuje się np. żałobę. 

Zabawa kukiełkowa 

Dzieci z reguły bardzo lubią kukiełki, terapeuta często proponuje więc zabawę polegającą na ich wykonywaniu z różnych, dostępnych materiałów. Następnie prosi o odegranie sytuacji, która nie jest łatwa. To świetna zabawa dla osób mających problem z wyrażaniem swoich potrzeb w sposób werbalny – opowiadają wówczas swoje doświadczenia poprzez marionetki. 

Warto tutaj podkreślić, że cała terapia zabawą odbywa się w komfortowej bawialni, w której z reguły nie narzuca się dziecku wielu sztywnych zasad, choć stawia się pewne granice, jeśli maluch podczas zabawy sprawia problemy. 

Bibliografia: 

1. Gupta N., Chaudhary R., Gupta M., Ikehara L., Zubiar F., Madabushi J. S., Play Therapy As Effective Options for School-Age Children With Emotional and Behavioral Problems: A Case Series, Cureus 2023, 15(6). 
2. Kool R., Lawver T., Play Therapy, Psychiatry (Edgmont) 2010, 7(10), s. 19-24. 
3. Koukourikos K.,  Tsaloglidou A., Tzeha L., Iliadis C., Frantzana A. Katsimbeli A., Kourkouta L., An Overview of Play Therapy, Materia Socio Medica 2021, 33(4), s. 293-297.