Terapia zajęciowa – przebieg, korzyści, rodzaje terapii

Terapia zajęciowa to rodzaj terapii skupiającej się rehabilitacji osób z tzw. grup wykluczonych – niepełnosprawnych fizycznie lub intelektualnie, z problemami psychicznymi lub deficytami. Może również pomóc osobom, które zmagają się z samoregulacją i przetwarzaniem sensorycznym.

Co to jest terapia zajęciowa?

Terapia zajęciowa to rodzaj terapii poprzez różnego rodzaju aktywizację. Terapia zajęciowa zwykle przeprowadzana jest w grupach, a pacjenci angażują się razem w różnego rodzaju prace, naukę lub rozrywkę. W niektórych przypadkach (np. osób niepełnosprawnych umysłowo uczących się podstawowych czynności dnia codziennego) można prowadzić terapię zajęciową indywidualnie.

Historia terapii zajęciowej

W XVIII wieku pacjenci cierpiący na choroby psychiczne byli uważani za zagrożenie dla społeczeństwa. Jednak wraz pojawieniem się Deklaracji Praw rozwinęły się bardziej humanitarne systemy leczenia osób chorych.

W XIX wieku korzyści płynące z zaangażowania zawodowego były coraz lepiej rozumiane. Zachęcano chorych do udziału w życiu społeczności, tworzenia sztuki i uczenia się rzemiosła. William Rush Dunton Jr., znany jako „ojciec terapii zajęciowej”, był zdecydowanym zwolennikiem zaangażowania zawodowego i ostatecznie założył National Society for Promotion of Occupational Therapy (obecnie AOTA). Umożliwiło to większej liczbie pacjentów skorzystanie z usług terapii zajęciowej.

Około roku 1915 Eleanor Clark Slagle zorganizowała pierwszy program edukacyjny dla terapeutów zajęciowych. Okazało się, że był to główny punkt zwrotny w rozwoju terapii zajęciowej i uznaniu jej za legalną dziedzinę psychologii. Od tej pory terapia zajęciowa odgrywa niebagatelną rolę w aktywizacji osób niepełnosprawnych i z problemami natury psychicznej.

Jak przebiega terapia zajęciowa?

Terapia jest dostosowana do specyficznych potrzeb pacjenta. Zanim się zacznie, terapeuta zajęciowy przygląda się mocnym stronom i wyzwaniom, z jakimi zmaga się pacjent. Terapeuta stworzy następnie program zajęć, nad którymi dana osoba będzie mogła pracować.

Przykłady zadań i umiejętności, na których może się skupić terapia zajęciowa:

• Procedury samoopieki, takie jak ubieranie się (zdolności motoryczne i planowanie motoryczne);
• Pisanie i kopiowanie notatek (umiejętności motoryczne, koordynacja ręka-oko);
• Trzymanie i kontrolowanie ołówka za pomocą nożyczek (zdolności motoryczne, planowanie motoryczne);
• Rzucanie i łapanie (równowaga i koordynacja);
• Organizacja pracy (planowanie motoryczne, umiejętności organizacyjne);
• Reagowanie na bodźce sensoryczne (umiejętności samoregulacji);
• Garncarstwo, wyrabianie naczyń ceramicznych (umiejętności motoryczne, aktywizacja zawodowa);
• Trening umiejętności społecznych.

Korzyści z terapii zajęciowej

Terapia zajęciowa składa się z ćwiczeń i działań służących budowaniu określonych umiejętności. Na przykład, jeśli pacjent ma problem z pisaniem, terapia może obejmować techniki multisensoryczne, które pomogą w pisaniu ręcznym. Jeśli osoba biorąca udział w zajęciach ma problemy z koncentracją, terapeuta może zlecić wykonanie ćwiczeń całego ciała, zanim usiądzie do pracy.

W przypadku osób niepełnosprawnych, im wcześniej rozpoczną one terapię, tym bardziej jest skuteczna. Umiejętność wykonywania podstawowych zadań może również pomóc w budowaniu poczucia własnej wartości i pewności siebie.

Rodzaje terapii zajęciowej

Istnieją trzy rodzaje terapii zajęciowej:

1. Ergoterapia – terapia poprzez pracę, terapia wykorzystująca zajęcia manualne;
2. Socjoterapia – terapia wykorzystująca  spotkania grupowe, towarzyskie;
3. Arteterapia – terapia sztuką, terapia poprzez tworzenie lub obcowanie ze sztuką.

Dalej można podzielić terapię zajęciową na metody, m.in:

Ergoterapia:

• dziewiarstwo (szydełkowanie);
• hafciarstwo;
• tkactwo (wytwarzanie tkanin);
• krawiectwo;
• kaletnictwo (wytwarzanie rzeczy ze skóry);
• metaloplastyka (wytwarzanie rzeczy z metalu);
• ogrodnictwo;
• stolarstwo;
• garncarstwo;
• ceramika.

Socjoterapia:

• ludoterapia (terapia zabawą);
• terapia ruchem;
• trening umiejętności społecznych;
• rekreacja w grupie.

Arteterapia:

• rysunek;
• malarstwo;
• grafika;
• rzeźba;
• sztuka użytkowa;
• terapia tańcem, muzyką, filmem, teatrem i książką.

Istnieje kilka obszarów, którymi zajmują się terapeuci w ramach warsztatów terapii zajęciowej. Są to:

• Czynności życia codziennego (ADL);
• Wypoczynek i czas wolny;
• Praca;
• Edukacja;
• Partycypacja społeczna.

Terapia zajęciowa – czynności w życiu codziennym i samoobsługa (ADL)

Czynności codzienne to czynności, które wykonuje się na co dzień, takie jak jedzenie, kąpiel, ubieranie się, korzystanie z toalety, mobilność funkcjonalna itp. Trening w ramach terapii zajęciowej jest potrzebny, gdy dana osoba nie jest w stanie samodzielnie wykonać tych zadań z powodu choroby, urazu lub niepełnosprawności.

Instrumentalne czynności dnia codziennego (IADL) są podobne do ADL, wymagają jednak więcej planowania. Są to zadania, które wspierają codzienne życie w domu i społeczności. Na przykład, dana osoba musi być w stanie zaplanować budżet domowy, pójść na zakupy spożywcze itd.

Osoby, które doświadczyły uszkodzenia mózgu, udaru lub są niepełnosprawne intelektualnie, mogą mieć trudności z wykonywaniem IADL z powodu obniżonych funkcji poznawczych. W takim wypadku terapeuta może stworzyć próbną listę zakupów i poprosić pacjenta o zebranie pewnych rzeczy w celu wspólnego przygotowania posiłku. Umożliwi to pacjentowi pracę nad umiejętnościami poznawczymi potrzebnymi do planowania i zakupów.

Terapia zajęciowa – wypoczynek i czas wolny

Terapia w zakresie wypoczynku obejmuje przygotowanie do snu, zasypianie i sposoby na odprężenie. Osoby, które doświadczają problemów ze zdrowiem psychicznym, zaburzeń snu i innych schorzeń, mogą nie być w stanie zapewnić sobie odpowiedniego snu i odpoczynku.

Przykładem są pacjenci, który doświadczają zespołu stresu pourazowego i mają trudności ze snem. Terapeuci uczą umiejętności tworzenia i modyfikowania rutynowych czynności oraz zdrowych nawyków. Terapeuta może zasugerować, w jaki sposób pacjent mógłby zmienić rutynowe przygotowania do snu, co pomoże mu uzyskać wypoczynek lepszej jakości.

Terapia zajęciowa – praca

Terapia w zakresie pracy obejmuje poszukiwanie pracy, utrzymanie/wykonywanie jej, przygotowanie do emerytury lub wolontariat. Osoby, które doświadczają chorób psychicznych, niepełnosprawności intelektualnej, udaru, itp. mogą mieć trudności w każdym z tych obszarów.

Terapia zajęciowa uczy umiejętności związanych z wykonywaniem pracy, takich jak umiejętności społeczne, zarządzanie czasem, rozwiązywanie problemów, komunikacja i inne.

Terapia zajęciowa – edukacja

Terapia obejmuje wszelkie czynności wymagane do nauki i angażowania się w środowisko uczenia się. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną są jednym z typów pacjentów, którzy mogą odnieść korzyści z terapii zajęciowej w kontekście szkolnym.

Także dziecko z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego może mieć trudności w środowisku szkolnym. Jasne światła, ruchliwe otoczenie w klasie, konieczność siedzenia w bezruchu przez dłuższy czas i wiele innych czynników może wpływać na nieumiejętność skupienia się lub zniechęcenie do edukacji. W czasie terapii modyfikuje się otoczenie i nawyki pacjenta, aby wspierać zaangażowanie w edukację.

Terapia zajęciowa – partycypacja społeczna

Partycypacja społeczna obejmuje angażowanie się w społeczność oraz związki z przyjaciółmi, rodziną, rówieśnikami, współpracownikami itp. Pacjenci, którzy mogą mieć trudności z zaangażowaniem się w partycypację społeczną to często osoby starsze. Może to być spowodowane trudnościami w poruszaniu się w społeczności i fizycznymi ograniczeniami.

Bibliografia:

1. Gordon, Don (2009). Willard & Spackman’s Occupational Therapy. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins. p. 210;
2. Schoen, S.A., & Miller, L.J. (2018). „A retrospective pre-post treatment study of occupational therapy intervention for children with sensory processing challenges”. The Open Journal of Occupational Therapy. 61(1): 1–14.;
3. Yerxa, E., Clark, F., Jackson, J., Pierce, D., & Zemke, R. (1989). An introduction to occupational science, A foundation for occupational therapy in the 21st century. Haworth Press;
4. McColl MA, Law M, Stewart D, Doubt L, Pollack N, Krupa T (2003). „Theoretical basis of occupational therapy” (2nd ed.). New Jersey: SLACK Incorporated.