Tężyczka – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie. Badania na tężyczkę

Tężyczka to choroba objawiająca się nadpobudliwością nerwów i mięśni, co często manifestuje się uczuciem mrowienia i bolesnymi skurczami. Bezpośrednią jej przyczynę stanowią zaburzenia stężenia jonów w organizmie. Jak każdy symptom, tężyczka może być wywołana całą gamą różnych chorób. Objawy tężyczki są tak różne i niespecyficzne, że droga do diagnozy może być trudna, a u chorego leczy się inne schorzenia, takie jak nerwica, padaczka czy depresja. Tymczasem wykrycie, co spowodowało wystąpienie objawów tężyczki często okazuje się kluczem do ich wyeliminowania.

Czym jest tężyczka?

Tężyczka jest schorzeniem, które charakteryzuje się zwiększoną szybkością przekazywania impulsów pomiędzy nerwami a mięśniami, co określa się jako wzmożoną pobudliwość nerwowo-mięśniową. Objawy spowodowane są obniżeniem stężenia jonów (najczęściej wapnia, magnezu lub wodoru) w płynie otaczającym komórki nerwowe.

Tężyczka – przyczyny

Wyróżnić możemy kilka podstawowych stanów odpowiedzialnych za wystąpienie tężyczki. Zaliczamy do nich:

• hipokalcemię, czyli obniżone stężenie wapnia we krwi (może być spowodowana m.in. niedoborem witaminy D, niedoczynnością przytarczyc, ostrym zapaleniem trzustki, przyjmowaniem niektórych leków),
• hipomagnezemię – obniżone stężenie magnezu we krwi (ten stan także może mieć wiele przyczyn, w tym wyróżnia się m.in. niedoczynność przytarczyc, terapię lekami diuretycznymi, hiperaldosteronizm, niedożywienie wywołane np. celiakią, przewlekłą biegunką, wymiotami),
• hiperwentylację (często o przebiegu psychogennym).

Rodzaje tężyczki

W zależności od tego, jak manifestuje się tężyczka, wyróżnia się jej dwa rodzaje:

1. tężyczka jawna– w tej postaci występują widoczne objawy nadmiernej pobudliwości nerwowo-mięśniowej, przez co diagnostyka problemu jest znacznie ułatwiona; przyczyną tężyczki jawnej często są nieprawidłowe zmiany hormonalne, które skutkują zaburzeniem regulacji gospodarki wapniowej lub magnezowej organizmu i prowadzą do obniżenia stężenia tych jonów we krwi,
2. tężyczka utajona– objawy kliniczne w tężyczce utajonej nie wskazują na bezpośrednio na jej występowanie, ale mogą zostać wywołane przez odpowiedni bodziec; do wystąpienia tego rodzaju tężyczki przyczynia się często hiperwentylacja (przyspieszenie i zwiększenie liczby oddechów), w wyniku której zwiększa się pH w organizmie (dochodzi do spadku stężenia jonów wodorowych we krwi, co może powodować tężyczkę).

Objawy tężyczki jawnej

Do pierwszych objawów tężyczki jawnej zalicza się drętwienie i mrowienie mięśni wokół ust i w opuszkach palców. Następnie dochodzić może do bolesnych skurczów mięśniowych. Początkowo obejmują one kończyny górne, stopniowo od palców do ramion. Charakterystycznym objawem tężyczki jest tzw. ręka położnika – zgięcie 4 i 5 palca przy jednoczesnym wyproście pozostałych. Na późniejszym etapie skurcze obejmują także twarz (w tym powieki), klatkę piersiową i kończyny dolne.

Inne objawy tężyczki jawnej to:

• ogólne osłabienie,
• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• rozdrażnienie emocjonalne,
• podwójne widzenie,
• światłowstręt,
• ból w klatce piersiowej,
• migrenowe bóle głowy,
• uczucie kołatania serca.

W przebiegu tężyczki może dojść także do pojawienia się stanów niebezpiecznych dla zdrowia: utraty przytomności z drgawkami (co często jest mylone z atakiem padaczki) oraz do skurczu krtani mogącego skutkować problemami z oddychaniem.

Tężyczka utajona – objawy

Tężyczka utajona często wywołuje duże trudności w diagnostyce i nie jest prawidłowo rozpoznawana. Dzieje się tak, ponieważ symptomy są mało charakterystyczne, a osoby chore zwykle zgłaszają nietypowe dolegliwości z różnych układów ciała. Objawy mogące wskazywać na występowanie tężyczki utajonej to:

• wzmożone napięcie nerwowe,
• obniżenie nastroju,
• bezsenność,
• trudności z koncentracją,
• stałe uczucie zmęczenia,
• mrowienie kończyn dolnych i górnych,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, wzdęcia),
• kolki,
• bóle w klatce piersiowej,
• napady lęku.

Symptomy nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej w tężyczce utajonej są często zbyt niespecyficzne, by lekarz na ich podstawie wysnuł wniosek o występowaniu u pacjenta zaburzeń stężenia jonów. Na obecność tężyczki wskazywać mogą objawy, które będą widoczne w badaniu neurologicznym:

• objaw Lusta – uderzenie młoteczkiem poniżej kolana powoduje skurcz i odwiedzenie stopy,
• objaw Chvostka – uderzenie młoteczkiem w okolicę policzka powoduje nagły skurcz mięśni twarzy,
• objaw Trousseau – przykurcz palców dłoni, np. po uciśnięciu ramienia mankietem do mierzenia ciśnienia.

Tężyczka u dzieci

W postaci jawnej tężyczki u dzieci obserwowane są:

• skurcze stóp i nadgarstków,
• skurcz głośni, który może skutkować zaburzeniami oddechu i czynności serca, sinicą, bezdechem, uogólnionymi drgawkami z utratą przytomności.

Postać utajoną tężyczki dużo trudniej zdiagnozować, ponieważ objawy (tak jak u dorosłych) są mało charakterystyczne. Symptomy tej postaci choroby u dziecka to:

• płaczliwość, rozdrażnienie,
• pojedyncze skurcze rąk i nóg.

Badania na tężyczkę

Do rozpoznania tężyczki pomocne są badania biochemiczne krwi oceniające stężenie wapnia całkowitego, magnezu i parathormonu. Oznacza się także poziom witaminy D w surowicy, ponieważ niedobór metabolitu 25(OH)D może upośledzać wchłanianie wapnia i przyswajanie magnezu przez komórki organizmu. Niekiedy tężyczka może rozwinąć się na tle   zaburzeń pracy nerek. Zleca się wówczas badanie dobowego wydalania magnezu i wapnia z moczem.

Zmiany tężyczkowe można zaobserwować podczas elektromiografii (EMG) obejmującej dwie próby: hiperwentylacyjną i ischemiczną. Badanie to opiera się na wymuszonym niedokrwieniu kończyny, a następnie hiperwentylowaniu. Podczas badania można wówczas zaobserwować powtarzające się wyładowania. Pomaga to rozpoznać tężyczkę, ale nie określa jej przyczyny.

Ponieważ niekiedy myli się tężyczkę z padaczką, badaniem z wyboru jest EEG, a także EKG, kiedy podejrzewa się, że objawy towarzyszące tężyczce mogą mieć podłoże kardiologiczne.

Tężyczka może towarzyszyć chorobom tarczycy, cukrzycy i astmie. Obserwacje kliniczne sugerują także związek współwystępowania tężyczki i przewlekłego stresu.

Atak tężyczki – jak postępować?

Postępowanie w przypadku ataku tężyczki zależy od tego, jakie objawy jej towarzyszą.

Jeśli mamy do czynienia ze skurczem mięśni krtani, który powoduje zaburzenia oddychania, należy jak najszybciej wezwać pogotowie lub zgłosić się na Szpitalny Oddział Ratunkowy. Symptomy, takie jak: zaburzenia świadomości, utrata napięcia mięśniowego, napady drgawkowe, niedowład, zaburzenia mowy, nagła utrata pamięci, także powinny skłonić do jak najszybszego skonsultowania się z lekarzem.

Jeśli objawy nie mają u dużego nasilenia lub podejrzewasz, że może u Ciebie występować tężyczka utajona, zgłoś się na wizytę do lekarza rodzinnego. Leczenie suplementami wapnia czy magnezu na własną rękę często nie wystarcza, ponieważ nie uwzględnia podstawowej przyczyny pojawienia się symptomów. Tężyczka stanowi sygnał, że w organizmie występują pewne nieprawidłowości – nielekceważenie tych objawów może pozwolić na postawienie odpowiedniej diagnozy i wyeliminowanie ich źródła.

Leczenie tężyczki

Leczenie polega na wyrównaniu stężenia jonów (wapnia, magnezu, wodoru), których nieprawidłowy poziom stanowił przyczynę wystąpienia nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Suplementacja wapnia, magnezu, witaminy D i witaminy B6 jest najczęściej stosowanym sposobem postępowania.

Ze względu na to, że u podstawy pojawienia się tężyczki zazwyczaj leży pierwotna choroba wywołująca zaburzenia, jednorazowe uzyskanie równowagi jonów we krwi może nie wystarczyć. Najważniejsze w leczeniu tężyczki jest określenie, co doprowadziło do rozwoju nieprawidłowości i ukierunkowanie długofalowego postępowania na ograniczanie skutków tej pierwotnej przyczyny. W związku z tym bardzo trudno podać standardowy sposób leczenia nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej – będzie on zróżnicowany w zależności od choroby, która wywołała objawy. Dla przykładu: tężyczkę spowodowaną niedoczynnością przytarczyc leczy się farmakologiczne, tężyczka hiperwentylacyjna spowodowana czynnikami psychogennymi wymagać może natomiast leczenia psychologicznego lub psychiatrycznego.

Tężyczka – dieta

Krótkotrwały niedobór składników takich jak wapń czy magnez w diecie nie skutkuje rozwojem tężyczki. Jeśli jednak występuje przewlekle i przy jednoczesnym niedoborze witaminy D (lub obecności innych czynników zaburzających wchłanianie, np. przewlekłych biegunek), objaw może się pojawić.

Warto, by dieta w tężyczce wywołanej niedoborami wapnia uwzględniała produkty bogate w ten pierwiastek (największą jego zawartością charakteryzują się mleko i produkty mleczne oraz napoje roślinne wzbogacane w wapń). Należy także zadbać o suplementację witaminą D. Zalecane jest również unikanie żywności o wysokiej zawartości fosforanów, które w nadmiarze zaburzają wchłanianie wapnia. Zaliczamy do nich: sery topione, wędliny, pieczywo cukiernicze, napoje typu cola, sery (przede wszystkim parmezan, sery typu camembert, brie, rokpol, feta).

W diecie w tężyczce związanej z niedoborami magnezu warto natomiast uwzględnić produkty, takie jak:

• orzechy, nasiona, pestki,
• pełnoziarniste produkty zbożowe (m.in. mąki z pełnego przemiału, ryż brązowy, kasze, płatki owsiane)
• nasiona roślin strączkowych,
• zielone warzywa: szpinak, jarmuż, sałaty, natkę pietruszki,
• owoce: banany, melony, owoce suszone.

Źródła:

1. Garfunkel L., Kaczorowski J., Christy C. (red.) (2007) Pediatric Clinical Advisor (Second Edition), Elsevier Health Sciences.
2. Popławska K., Rychlik K., Omidi K. i wsp. (2018) Tężyczka jako przyczyna utraty świadomości, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 14(2): 213-221.
3. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D. (red.) (2014) Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.