Toksykologia – czym się zajmuje? Dlaczego warto badać właściwości substancji toksycznych?

Toksykologia jest dziedziną nauki, której specjaliści muszę czerpać z kilku dziedzin nauk. Nazwa tej interdyscyplinarnej dziedziny pochodzi od greckiego toxon oraz tóxicos oznaczających kolejno łuk i substancję wykorzystywaną do zatruwania strzał.

Toksykologia jest nauką zajmującą się zatruciami i toksynami. Dziedzina ta wyodrębniła się z chemii, farmakologii i fizyki. Istnieje wiele jej rodzajów, w tym toksykologia kliniczna, która ma na celu zminimalizowanie oraz leczenie stanów poważnych zakażeń ludzkiego organizmu. Głównym zadaniem tej dziedziny jest badanie właściwości substancji toksycznych oraz ich wpływu na organizm człowieka.

Po co nam toksykologia?

Badania toksykologiczne wykorzystywane są w wielu dziedzinach, m.in. w medycynie (w tym sądowej) i weterynarii. Wyróżnia się nawet toksykologię żywności oraz toksykologię kosmetyków. Tę naukę dzieli się na ogólną, szczegółową i doświadczalną. Toksykolog bada dany czynnik pod kątem toksyczności, teratogenności, alergogenności, mutagenności i kancerogenności.

Toksykologia roślin to osoba gałąź tej dyscypliny skupiająca się na działaniu powszechnie stosowanych środków ochrony, w tym pestycydów czy innych związków chemicznych. Nie mniej ważna jest toksykologia leków, dzięki której na rynek farmaceutyczny wprowadzane są produkty zbadane pod kątem bezpieczeństwa zażywania.

Czym zajmuje się toksykolog?

Toksykolog ma szeroki zakres wiedzy o czynnikach wpływających negatywnie na zdrowie człowieka. Jego zadaniem jest wykrywanie toksyn w ciele człowieka, materiałach biologicznych pochodzenia zwierzęcego, lekach, środkach pielęgnacyjnych oraz żywności. Badacz oznacza też stężenie toksyn w środowisku. Jego zajęcia to określenie obecności czynników toksycznych w nowych związkach chemicznych. Toksykolog musi zatem łączyć wiedzę z zakresu medycyny, chemii oraz farmacji. Może pracować zarówno w środowisku szpitalnym, w specjalistycznym laboratorium, jak i w ośrodkach kryminalistycznych i w policji. Doświadczony toksykolog prowadzi również ekspertyzy związane z zagrożeniem lub wybuchem epidemii. Zbiera dane dotyczące zagrożeń oraz prognozowanych statystyk epidemii.

Rodzaje toksykologii

Toksykologia dzieli się na:

• Toksykologię sądową skupiającą się na wykonywaniu ekspertyz toksykologicznych.
• Toksykologię użytkową badającą związki chemiczne powszechnie wykorzystywane w środkach do pielęgnacji roślin, żywności oraz lekach.
• Toksykologię środowiskową, czyli rozbudowaną dziedzinę wiedzy badającą związki chemiczne środowiska egzystencji ludzi i zwierząt. Dzieli się ją na przemysłową, ekotoksykologię oraz pozaprzemysłową.
• Toksykologię kliniczną, związaną z ostrymi zatruciami, zarówno zawodowymi, przypadkowymi, jak i samobójczymi.

Kiedy wykonuje się badania toksykologiczne?

Badanie toksykologiczne wykonuje się każdorazowo przy podejrzeniu zatrucia poważnymi toksynami lub w przypadku zatrucia silnymi środkami odurzającymi. Badanie takie wykonuje się również post mortem, czyli pośmiertnie i na tej podstawie określa się prawdopodobną przyczyną zgonu. Jak wykonuje się testy toksykologiczne? Najczęściej do wykonania takich testów wykorzystuje się krew bądź inny płyn ustrojowy człowieka lub zwierzęcia. U roślin są to tkanki żywe, a w przypadku leków – ich dokładny skład. Do często wykorzystywanych materiałów zalicza się włosy (szczególnie, jeśli istnieje podejrzenie zatrucia metalami ciężkimi) oraz płyn mózgowo-rdzeniowy.

Historia toksyny: arszenik

Różnego rodzaju trucizny towarzyszyły ludziom od zarania dziejów. Były głównie wykorzystywane w celach zatruwania i eliminowania wrogów. Trucizna numer jeden to oczywiście arszenik, który nie ma ani smaku, ani zapachu. Po spożyciu tej trucizny dochodzi do krwotoku układu trawiennego, a następnie konwulsji i śmierci w męczarniach. Arszenik podawany w małych dawkach zabijał ofiarę powoli. Początkowo podupadała na zdrowiu, a z czasem rozwijały się u niej schorzenia serca, skóry oraz nowotwory. Neron i Kaligula używali toksyn, aby pozbyć się politycznych wrogów. Podobno poprzez zatrucie substancją toksyczną zmarł król francuski Karol X, Napoleon czy cesarz Franciszek II. Jednak, jak mawiał Paracelsus: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną”. Wszystko zależy od ilości toksyny. Pochodne arszeniku stosowane są w leczeniu licznych chorób, w tym białaczki promielocytowej oraz śpiączki afrykańskiej.