Trąd – jakie są przyczyny i objawy tego schorzenia?

Trąd to groźna choroba zakaźna. Objawy trądu są szczególnie uciążliwe dla chorego i trudne dla jego otoczenia. Przez wieki chorzy na trąd byli odrzucani przez społeczeństwo i izolowani. Jakie są objawy trądu? Jak można leczyć trąd? Czy w Polsce można zarazić się trądem? Sprawdzamy.  

Trąd – choroba

Trąd to dziś choroba nieco zapomniana. Pojawia się tylko czasem jako hasło w krzyżówkach. Synonimy trądu to: bakteryjna choroba zakaźna, lepra, leprosis, choroba Haznena – od nazwiska odkrywcy.

Mówiąc „trąd” mamy na myśli porzuconych na odludziach chorych, owijających brudnymi szmatami kikuty swoich kończyn. Czy rzeczywiście trąd jest tak straszny? Czy każdy kontakt z trądem kończy się zarażeniem? Dlaczego właśnie „trędowaty” stał się synonimem osoby odrzuconej przez społeczeństwo? Oto fakty o trądzie:

• Trąd jest przewlekłą bakteryjną chorobą zakaźną powodowaną prątkiem Mycobacterium leprae.
• Objawy trądu mogą pojawić się nawet po 20 latach od zakażenia
• Trąd może powodować zdeformowanie ciała, szczególnie twarzy i kończyn. Objawy trądu to również zgrubienia i przebarwienia skóry, uszkodzenie błon śluzowych i układu nerwowego, a w efekcie  miejscowe zaburzenia czucia.
• Światowy Dzień Chorych na Trąd wyznaczono 30 stycznia
• Zakaźna jest postać lepromatyczna trądu (trąd guzowaty), natomiast tuberkuloidowa postać nie jest zakaźna. Zdarzają się chorzy, u których stwierdza się przebieg z objawami typowymi dla obu postaci trądu (tzw. trąd graniczny).
• Do zakażenia niezbędny jest długie przebywanie w bezpośredniej bliskości chorego na trąd. Trądem można zarazić się od innego człowieka drogą kropelkową, ale podejrzewa się, że prątki mogą być roznoszony także przez owady i wnikać do organizmu przez uszkodzenia skóry. Badania wykazały, że prątki trądu mogą być też obecne w glebie, mleku matek karmiących, a także u bezobjawowych nosicieli.
• Obowiązują kuracje skojarzone wielolekowe rekomendowane przez WHO.
•  Trąd odkrył w 1871 roku Norweg dr Gerhard Henrik Hanzen.
• Leprozorium to miejsce odosobnienia zakażonych.
• Prątki trądu „czują się” najlepiej w temperaturze ok. 27-30 stopni. To dlatego najczęściej dochodzi do uszkodzeń w obrębie kończyn lub twarzy. Wysunięte części ciała są zwykle chłodniejsze niż 36,6 stopnia Celsjusza.
• Prątki trądu dzielą się powoli. Skutkuje to długim okresem wylęgania się choroby. Jeśli organizm ma dobrą odporność, prątki trądu nie są w stanie zaatakować, nie dochodzi do rozwoju choroby. Prątki mogą pozostawać w organizmie nawet dekadami.
• U dorosłych wylęganie się choroby może trwać kilka lat, u dzieci kilka miesięcy.
• Choroba atakuje osoby w każdym wieku, choć zauważono, że najwięcej osób choruje ok. 30 r.ż.
• Każdego roku na świecie rozpoznaje się co najmniej ćwierć miliona przypadków nowych zakażeń trądem.

Objawy trądu 

Najbardziej charakterystyczne objawy trądu to: 

• nadwrażliwość skóry na dotyk, temperatury oraz ból, 
• zaczerwiona skóra, 
• utrata czucia w kończynach górnych i dolnych, 
• osłabienie mięśni, brak sił. 

Chory musi mieć świadomość, że objawy choroby pojawiają się powoli, stopniowo, a samo zakażenie prątkami może być przez długi czas ukryte. Z tego powodu wiele osób nie wie, że ma do czynienia właśnie z trądem. Szacuje się, że od momentu zarażenia do pojawienia się pierwszych objawów mija nawet 5 lat.

Rodzaje trądu 

Wyróżnia się kilka rodzajów trądu: 

• tuberkuloidowy, 
• guzowaty (nazywany też lepromatycznym), 
• graniczny. 

Najłagodniejszą postać ma trąd tuberkuloidowy, objawia się niewielkimi zmianami na skórze. Zazwyczaj są to małe, łuszczące się plamki o bladym odcieniu, które widać na twarzy, rękach, nogach i pośladkach. Zdarza się, że z powodu uszkodzenia nerwów obszar dotknięty chorobą jest odrętwiały. Trąd ten rozwija się u chorych, których układ odpornościowy szybko reaguje na zakażenie. 

Cięższą odmianą choroby jest trąd guzowaty. W tym przypadku pojawiają się guzy, odrętwienie i osłabienie mięśni. Choroba najczęściej atakuje nos, jądra i nerki. Na twarzy może pojawić się zmarszczenie skóry oraz nacieki. Taki trąd dotyka osoby o osłabionym układzie odpornościowym. Może wystąpić także trąd graniczny, w którego przebiegu obserwuje się zarówno lżejsze, jak i cięższe objawy.

Trąd – powikłania 

Trąd, jeśli nie będzie leczony, może doprowadzić do trwałych uszkodzeń w obrębie skóry, rąk, nóg, oczu, stóp czy nerwów. Najczęściej obserwowane powikłania po przebyciu trądu to:

• zaćma,
• zniekształcenie twarzy,  
• stały obrzęk twarzy, 
• trwałe grudki i guzki na twarzy, 
• ślepota, 
• utrata włosów, 
• utrata rzęs i brwi, 
• problemy z erekcją,  
• niepłodność,  
• paraliż dłoni i stóp,  
• krwawienie z nosa, 
• zapadnięcie przegrody nosowej, 
• niewydolność nerek,  
• uszkodzenie nerwów,  
• utrata czucia na ramionach, rękach lub nogach.

Trąd – diagnostyka 

Lekarz jest w stanie zdiagnozować trąd na podstawie szczegółowego wywiadu medycznego, objawów oraz wykonanego badania wycinka zmienionej skóry lub wymazu z nosa. Bardzo rzadko, gdy istnieje podejrzenie choroby skąpobakteryjnej, kiedy w tkankach oraz zeskrobinach nie można wykryć prątków, stosuje się próbę bakteryjną. Polega ona na wstrzyknięciu materiału, który jest badany, w stopę myszy.

Jak leczyć trąd? 

Dawniej trąd był uznawany za chorobę zawsze kończącą się śmiercią, obecnie da się go jednak wyleczyć. Światowa Organizacja Zdrowia postanowiła nawet wdrożyć w 1995 r. darmową terapię MDT (multidrug therapy), która pozwala leczyć różne rodzaje omawianej choroby. Trąd zazwyczaj leczy się takimi antybiotykami jak: 

• dapson, 
• ryfampicyna, 
• ofloksacyna, 
• klofazymina 
• minocyklina. 

Bardzo często chory musi stosować kilka rodzajów antybiotyków jednocześnie. Wszystko tak naprawdę zależy od rodzaju trądu oraz stanu zdrowia i wieku pacjenta. Oprócz tego zazwyczaj podaje mu się też leki przeciwbólowe i glikokortykosteroidy. Niekiedy konieczne jest także leczenie chirurgiczne i rehabilitacja.

Czy da się uniknąć trądu? 

Chcąc uniknąć zachorowania na trąd, zaleca się unikanie kontaktu z osobą chorą, która nie jest poddana odpowiedniemu leczeniu. Należy wiedzieć, że osoba leczona już nie zaraża. Krótki kontakt z zakażonym również nie świadczy o tym, że doszło do zarażenia się trądem, dlatego niewskazane jest stosowanie antybiotykoterapii profilaktycznie. 

Kto choruje na trąd? 

W Polsce nie występuje trąd. Choroba ta dotyka przede wszystkim osoby mieszkające w krajach o klimacie tropikalnym bądź subtropikalnym. Najwięcej zachorowań jest w: 

• Indiach (ponad połowa wszystkich zachorowań na świecie), 
• Azji Południowo-Wschodniej, 
• Ameryce Południowej, 
• Afryce Równikowej. 

Nosicielami choroby mogą być też zwierzęta. Istnieje przypuszczenie, że trąd może mieć związek z obciążeniem genetycznym. Warto też wiedzieć, że na chorobę Hansena znacznie częściej chorują panowie.

Bibliografia: 

1. Broń-Kaczmarska A., Wircińska-Drapało A., Choroby zakaźne i pasożytnicze, PZWL, Warszawa 2019.
2. Dziubek Z., Choroby zakaźne i pasożytnicze, PZWL, Warszawa 2022.
3. Rosalak M., Wielkie zarazy ludzkości. Jak choroby i epidemie wpływały na dzieje cywilizacji, Fronda, Warszawa 2022.