Trepanacja czaszki – na czym polega zabieg i kiedy się go wykonuje? Jak wygląda rehabilitacja po takim zabiegu?

Trepanacja czaszki jest zabiegiem neurochirurgicznym, który wykonuje się zarówno w celach diagnostycznych, jak i leczniczych. Wskazania to m.in. urazy głowy, tętniaki, krwiaki wewnątrzczaszkowe i guzy mózgu.

Trepanacja czaszki wykonywana była już około 1400 lat p.n.e. Wówczas jednak zabieg ten wiązał się z wysoką śmiertelnością – umierał co trzeci operowany. Słowo „trepanacja” to z języka greckiego „świder”. Metoda ta polega na wykonaniu otworu trepanacyjnego w kości czaszki, odsłaniającego zarówno opony mózgowe jak, i mózg. Otwory te wykonuje się przy pomocy wiertarki elektrycznej lub ręcznej, czyli trepanu. Dzięki temu lekarz ma dostęp do jamy czaszki. W jakim celu wykorzystuje się trepanację czaszki? W większości przypadków są to krwiaki mózgu. Jeśli zabieg wykonywany jest przy wodogłowiu lub obrzękach mózgu, chirurdzy zakładają także cewniki mierzące ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Trepanacja jest mniej inwazyjna niż chociażby kraniektomia, polegająca na usunięciu części kości czaszki.

Wskazania do trepanacji czaszki

Trepanacja czaszki wykonywana jest na sali operacyjnej w sytuacjach, które wymagają natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Wskazaniami są m.in. guzy mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe, a także wszystkie stany kliniczne, które wymagają natychmiastowej pomocy neurochirurga. Trepanację stosuje się także w celach diagnostycznych. Trepanacja czaszki po wypadkach ma na celu ocenę ewentualnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, najczęściej krwiaka wewnątrzczaszkowego. Wykonanie takiej operacji pozwala na uniknięcie obrzęku mózgu i odbarczanie krwiaka.

Trepanacja zwiadowcza

Trepanacja zwiadowcza wykonywana jest w celu ustalenia przyczyn dolegliwości neurologicznych. Chirurg wykonuje otwory trepanacyjne w kilku miejscach na czaszce. To szczególnie istotne u pacjentów, u których obserwuje się cechy wgłobienia mózgu, a sam poszkodowany wykazuje pogorszenie samopoczucia, silne zawroty głowy lub skarży się na nudności. Czasami pojawiają się także zaburzenia czucia i mowy, niedowłady oraz asymetria źrenic. Otwory wykonywane są w okolicy skroniowej, ciemieniowej oraz czołowej. Niestety, jeśli chirurg nie zlokalizuje przyczyn pojawiających się objawów, zapada decyzja o wykonaniu kolejnych nawierceń.

Trepanacja czaszki: skutki uboczne

Zabieg trepanacji zawsze ma charakter inwazyjny i jest wykonywany tylko w razie wystąpienia określonych wskazań. Istnieje kilka możliwych powikłań po trepanacji czaszki, w tym m.in. zakażenie pooperacyjne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, niedotlenienie tkanki mózgowej, ropniak podtwardówkowy, obrzęk mózgu albo powstanie krwiaka podtwardówkowego lub nadtwardówkowego. Aby zmniejszyć ryzyko krwiaka, po zabiegu pozostawia się dreny.

Rehabilitacja po trepanacji czaszki

Zaleceniem po zabiegu trepanacji czaszki jest oszczędny tryb życia. Co to oznacza w praktyce? Pacjent powinien jak najwięcej odpoczywać, nie uprawiać aktywności fizycznej, nie spożywać alkoholu ani innych używek oraz nie przemęczać się.

Historia trepanacji czaszki

Pierwsze doniesienia dotyczące trepanacji czaszki podchodzi z okresu protoneolitu, skąd pochodzą malowidła naskalne. Najstarsze czaszki ze śladami otworów trepanacyjnych odnaleziono w Afryce i na Bliskim Wschodzie, oraz w Europie na terenach Ukrainy. Badania antropologiczne oraz archeologiczne wykazały, że trepanacje czaszki przeprowadzano głównie w celu leczenia silnych bólów głowy (w tym migren), padaczek, zaburzeń psychicznych oraz nadpobudliwości, dziś znanej jako ADHD. W okresie starożytności metoda ta wykorzystywana była również w celu wypędzania złych duchów, bo jak wierzono, były one przyczyną wszelkich chorób. Początkowo używano do tego prymitywnych narzędzi z brązu.

W okresie Inków pacjenci, u których wykonywana była trepanacja, żuli rośliny i używki działające przeciwbólowo oraz narkotycznie. W XIX wieku zabiegi trepanacji czaszki były zakazane ze względu na bardzo dużą śmiertelność. Dopiero po upowszechnieniu się aseptyki zabieg ten stał się znowu popularny i bezpieczniejszy. Na przestrzeni wieków udoskonalono także technikę wykonywania zabiegów oraz anestetyki. Nadal jednak jest to zabieg wiążący się z pewnym ryzykiem występowania powikłań.