Twardówka – budowa, funkcje, zapalenie twardówki oka

Twardówka oka to najbardziej zewnętrzna warstwa gałki ocznej, otaczająca oko od strony oczodołu i przechodząca w przedniej części w rogówkę. Twardówka wyróżnia się wytrzymałą strukturą, którą zawdzięcza dużej zawartości włókien kolagenowych. Zapalenie twardówki to stan, który może wpływać na strukturę twardówki i utrzymanie jej odpowiedniego kształtu.

Budowa i funkcje twardówki

Twardówka to najbardziej zewnętrzna warstwa gałki ocznej, pokrywająca jej tylną część i przylegająca do oczodołu. Jedynym miejscem, w którym twardówka traci ciągłość i tworzy pochewkę nerwu wzrokowego jest miejsce, gdzie z gałki ocznej wychodzi nerw wzrokowy. Jest ona nieprzezroczysta, ma białawą barwę, a z przodu gałki ocznej przechodzi w przezroczystą rogówkę. Ta część twardówki przepuszcza promienie słoneczne. Twardówka przylega do kolejnej, bardziej wewnętrznej warstwy  – naczyniówki. Ta warstwa zlokalizowana między twardówką a siatkówką oka jest bogato unaczyniona i odpowiada za dotlenienie i odżywienie oka. Czarna twardówka może towarzyszyć alkaptonurii, czyli wrodzonego zaburzenia metabolizmu aminokwasów fenyloalaniny i tyrozyny. Inna przyczyna występowania czarnych plamek na twardówce to srebrzyca, czyli odkładanie się w organizmie soli srebra.

Twardówka ma grubość około 1,5 mm w tylnej części gałki ocznej i 0,3 mm w przedniej części oka. Na wysoką wytrzymałość twardówki na uszkodzenia mechaniczne ogromny wpływ ma specyficzna budowa tej warstwy ochronnej oka. Mowa o gęstej sieci włókien kolagenowych, które są położone wzdłuż, wszerz i w poprzek, tworząc niezwykle silną strukturę. W budowie twardówki wyróżnić można trzy następujące warstwy:

• najbardziej zewnętrzna warstwa to nadtwardówka,
• środkowa warstwa to tzw. zręb, czyli istota właściwa,
• najbardziej wewnętrzna warstwa, przylegająca do naczyniówki – blaszka brunatna.

Twardówka nie jest bogato unerwiona ani unaczyniona. Jakie funkcje pełni twardówka oka? Funkcje tej zewnętrznej warstwy oka to utrzymanie odpowiedniego, kulistego kształtu gałki ocznej. Ponadto twardówka chroni gałkę oczną przed rozmaitymi urazami.

Przyczyny zapalenia twardówki

Zapalenie twardówki oka to rzadko występująca choroba oczu. U podłoża stanu zapalnego nadtwardówki leży przede wszystkim stres, a także migreny, choroby tkanki łącznej i naczyń oraz atopowe zapalenie skóry. Inne możliwe przyczyny zapalenia nadtwardówki to zakażenie kiłą, boreliozą, półpaścem. Z kolei za rozwój zapalenia zrębu twardówki odpowiada przede wszystkim proces autoimmunologiczny towarzyszący takim schorzeniom jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów,
• toczeń rumieniowy układowy,
• guzkowe zapalenie tętnic,
• ziarniniak Wegenera,
• łuszczycowe zapalenie stawów,
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.

Zapalenie twardówki oka – objawy

Zapalenie nadtwardówki ma zazwyczaj łagodny przebieg. Może pojawić się dyskomfort odczuwalny w obrębie gałki ocznej, pieczenie i zaczerwienienie oka. Może pojawić się łzawienie, a także nadwrażliwość na światło. Mogą oczywiście pojawić się dolegliwości bólowe. Co najważniejsze – w przebiegu stanu zapalnego nadtwardówki nie dochodzi do zaburzeń ostrości wzroku.

Bardziej poważny przebieg ma zapalenie zrębu twardówki. Wówczas pojawia się silny ból oka promieniujący w kierunku czoła lub szczęki. Pojawia się ponadto mocne zaczerwienienie oka. W przebiegu stanu zapalnego zrębu twardówki może dojść do powstania zmian martwiczych, porażenia mięśnia okołoruchowych, a nawet utraty wzroku.

Diagnostyka zapalenia twardówki oka

Konsultacja lekarska konieczna jest zawsze wtedy, gdy pojawią się objawy mogące sugerować zapalenie twardówki oka. Choroby nie da się zdiagnozować wyłącznie na podstawie objawów klinicznych, gdyż są one mało charakterystyczne. Okulista wykonuje badanie fizykalne, w którym ocenia wygląd oka. Gdy zaczerwienienie oka ma odcień różowy lub czerwony, z dużym prawdopodobieństwem jest to zapalenie nadtwardówki. Jeśli natomiast zaczerwienienie wpada w niebieskawe lub fioletowe tony – prawdopodobnie jest to zapalenie zrębu twardówki.

Dalsze etapy diagnostyki mogą obejmować wykonanie takich badań jak:

• badanie w lampie szczelinowej, oceniające rozległość stanu zapalnego, obrzęku i przekrwienia,
• angiografia fluoresceinowa,
• tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Poza badaniami okulistycznymi konieczne może być wykonanie badań umożliwiających zdiagnozowanie ogólnoustrojowych przyczyn zapalenia twardówki, takich jak badanie ogólne moczu, morfologia krwi, badanie w kierunku kiły, boreliozy, badanie RTG lub USG stawów.

Leczenie zapalenia twardówki oka

W leczeniu stanu zapalnego twardówki stosowane są krople zawierające glikokortykosteroidy. Ich działanie sprowadza się do łagodzenia stanu zapalnego, obrzęku i przekrwienia oka. Leczenie wdrażane jest wówczas, gdy zapalenie twardówki przebiega z nasilonymi objawami. W przebiegu zapalenia zrębu twardówki konieczne jest także leczenie ogólne niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi; niekiedy konieczne może być dożylne podanie steroidów. Jeżeli przebieg stanu zapalnego twardówki jest łagodny, wówczas schorzenie ustępuje samoistnie i nie ma konieczności stosowania farmakoterapii.

Bibliografia:

1. D. Dawson, Cornea and sclera, Adler’s Physiology of the eye.