Uchyłki jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie i dieta

Uchyłki jelita grubego to uwypuklenia błony śluzowej i podśluzowej jelita, pojawiające się w efekcie niewłaściwie zbilansowanej diety czy nadwagi. Choroba uchyłkowa jelit jest jednym z najpowszechniej diagnozowanych dysfunkcji jelita grubego, której częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Objawy uchyłków jelita grubego to przede wszystkim bóle brzucha, wzdęcia, zaburzenia rytmu wypróżnień czy niestrawność. Leczenie uchyłków jelit sprowadza się do stosowania odpowiedniej diety, a także leków rozkurczowych i przeciwbólowych. 

Co to są uchyłki jelita grubego?

Jelito grube to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, łączący jelito cienkie z odbytem i mający długość około 1,5 metra. Tym, co różni jelito grube od jelita cienkiego jest brak obecności kosmków jelitowych – licznych, niewielkich wypustek zwiększających powierzchnię jelita cienkiego. Ich obecność wiąże się z funkcją wchłaniania związków pokarmowych. Ponieważ w jelicie grubym nie odbywa się już proces przyswajania strawionych cząstek pokarmowych, kosmki nie występują. Jelito grube odpowiada za odprowadzenie wody z treści pokarmowej, co prowadzi do zagęszczenia kału.  

Ściana jelita grubego zbudowana jest z czterech warstw: 

• błony surowiczej, 
• błony mięśniowej, 
• błony podśluzowej, 
• błony śluzowej. 

Jeżeli dojdzie do wypuklenia ściany jelita na zewnątrz światła jelita grubego, mówimy o uchyłkach. Tego typu struktury cechują się tym, że zbudowane są ze wszystkich warstw budujących ścianę jelita. Z kolei pseudouchyłki, czyli uchyłki rzekome są przepuklinami błony śluzowej jelita grubego przez warstwę mięśniową.  

Przyczyny powstawania uchyłków jelita

Uchyłki jelita grubego częściej występują u osób starszych – w grupie wiekowej 70 lat problem ten może dotyczyć nawet połowy osób. Może to wynikać z faktu, że wraz z upływem lat błona śluzowa jelita grubego jest coraz dłużej narażona na kontakt z potencjalnymi czynnikami sprawczymi. Wśród nich wymienia się m. in.:  

• dietę ubogą w błonnik, 
• wysokie spożycie czerwonego mięsa, 
• alkohol i papierosy. 

Potencjalnymi przyczynami uchyłków jelita grubego mogą być także: siedzący tryb życia oraz nadmierna masa ciała, brak jest natomiast informacji o rodzinnym występowaniu schorzenia. 

Uchyłki jelita grubego – objawy

U około 60% osób cierpiących na uchyłki jelita grubego objawy nie występują. U pozostałych symptomy są obecne. Gdy pojawia się uchyłek esicy lub innego odcinka jelita grubego, objawy zazwyczaj mają postać wzdęć, niestrawności, bólu, brzucha, a także występujących naprzemiennie zaparć i biegunek. W fazie ostrego epizodu zapalnego do objawów tych może dołączyć gorączka i silna bolesność brzucha. Objawy towarzyszące uchyłkom jelita są mało specyficzne, podobne symptomy mogą towarzyszyć zarówno zespołowi jelita drażliwego, jak i takim poważnym schorzeniom jak rak jelita grubego. Objawy mogą naśladować także symptomy towarzyszące zapaleniu czy rakowi jajnika bądź wrzodziejącemu zapalenia jelita grubego. 

Biorąc pod uwagę stopień zaawansowania choroby i różnorodność występujących objawów, wyróżnić można następujące postacie choroby uchyłkowej: 

• uchyłkowatość jelita grubego, której nie towarzyszą żadne objawy i która zazwyczaj jest diagnozowana przypadkowo podczas kolonoskopii, 
• objawowa niepowikłana choroba uchyłkowa, cechująca się występowaniem symptomów charakterystycznych dla uchyłków jelita; objawy te mają nawrotowy charakter, 
• zapalenie uchyłka jelita grubego, czyli ostry epizod bólu brzucha, z towarzyszącym wzrostem markerów stanu zapalnego, gorączką oraz zaburzeniami perystaltyki; przyczyną jest zaleganie mas kałowych w uchyłkach i namnażanie się bakterii, 
• powikłane zapalenie uchyłków jelita grubego, prowadzące do powstania ropnia, perforacji czy zapalenia otrzewnej. 

Jak długo trwa zapalenie uchyłków? W przypadku wdrożenia odpowiedniego leczenia objawy utrzymują się zazwyczaj przez kilka dni.  

Diagnostyka uchyłków jelita grubego

W celu rozpoznania uchyłkowatości jelit konieczne jest wykonanie badań obrazowych. Najczęściej wykonywanym badaniem jest kolonoskopia, czyli badanie endoskopowe wnętrza jelita grubego. U pacjentów z objawami zapalenia uchyłków jelita taka metoda diagnostyczna jest jednak odradzana i wówczas zaleca się wykonanie tomografii komputerowej jamy brzusznej oraz miednicy mniejszej. Dla zwiększenia dokładności badania wykorzystywany jest kontrast doodbytniczy. Niekiedy zasadne jest wykonanie badania USG jamy brzusznej. Badania laboratoryjne, takie jak oznaczanie poziomu białka ostrej fazy CRP czy morfologii krwi mają jedynie pomocnicze znaczenie. 

Leki na uchyłki jelita grubego

W przypadku bezobjawowego przebiegu choroby uchyłkowej nie ma konieczności stosowania leków. Wystarczy jedynie odpowiednie postępowanie dietetyczne. W przebiegu objawowej choroby uchyłkowej lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwbólowych oraz rozkurczowych. Antybiotyki stosowane są w przebiegu zapalenia uchyłków i taka farmakoterapia zazwyczaj trwa minimum 7 dni. Powikłane zapalenia uchyłków wymagają interwencji chirurgicznej.  

Co jeść przy zapaleniu uchyłków jelita grubego?

Uchyłki jelita grubego na każdym etapie zaawansowania choroby wymagają odpowiedniej diety. W przebiegu zapalenia uchyłków wskazane jest stosowanie lekkiej, płynnej diety z niewielką zawartością błonnika. Najpierw można spożywać zupy jarzynowe, z czasem wprowadzając białe pieczywo, gotowane mięsa i ryby oraz przeciery owocowe.  Inaczej wygląda dieta, gdy zdiagnozowane zostaną bezobjawowe uchyłki jelita grubego. Co najlepiej jeść? Należy stosować dietę bogatoresztkową, zawierającą sporo błonnika. Wskazane jest wysokie spożycie warzyw, pieczywa razowego, grubych kasz. Pomocniczo można sięgnąć po suplementy diety z probiotykami oraz maślanem sodu. Jeśli chodzi o zioła na uchyłki jelita grubego – najlepiej sprawdzają się nasiona babki płesznik oraz napary z siemienia lnianego.  

Bibliografia: 

1. Pietrzak A., Bartnik W. i in., Polski konsensus interdyscyplinarny dotyczący diagnostyki i leczenia choroby uchyłkowej okrężnicy; Gastroenterologia Kliniczna 2015; 7(1): 1 – 19 
2. Strate LL, Morris AM. Epidemiology, Pathophysiology, and Treatment of Diverticulitis. Gastroenterology. 2019;156(5):1282-1298.e1. doi:10.1053/j.gastro.2018.12.033 
3. Feuerstein JD, Falchuk KR. Diverticulosis and Diverticulitis. Mayo Clin Proc. 2016 Aug;91(8):1094-104. doi: 10.1016/j.mayocp.2016.03.012. Epub 2016 May 5. PMID: 27156370.