Udar mózgu (apopleksja) – objawy, przyczyny, leczenie

Udar mózgu (dawniej: apopleksja) to uszkodzenie, obumarcie fragmentów tego narządu spowodowane zatrzymaniem dopływu krwi do tkanki mózgowej. Dochodzi do tego na skutek zwężenia lub zamknięcia tętnic doprowadzających krew do mózgu. To bezpośrednie zagrożenie życia. Co warto wiedzieć o udarze mózgu? I jakie objawy daje apopleksja? Wyjaśniamy. 

Udar mózgu – co to jest?

Udar mózgu (inaczej apopleksja) to uszkodzenie, obumarcie fragmentów tego narządu spowodowane zatrzymaniem dopływu krwi do tkanki mózgowej. 

W przypadku udaru liczy się każda chwila. Im szybciej pacjent otrzyma pomoc, tym jego szanse na przeżycie i całkowite wyleczenie będą większe. Jak się szacuje, każdego roku udar dotyka w Polsce ok. 80 tys. osób, aż 30 tys. z nich umiera w ciągu miesiąca. Choć zazwyczaj udar jest problemem ludzi starszych, to jednak nie omija także młodych, w wieku od 20 do 35 lat.

Choroba ta w dużej mierze ma związek ze stylem życia i sposobem odżywiania się.

Rodzaje udaru mózgu

Wyróżniamy dwa typy choroby:

• udar niedokrwienny, który powodowany jest przez zmniejszenie dopływu krwi na skutek zwężenia lub zamknięcia tętnicy,
• udar krwotoczny, który oznacza uszkodzenie mózgu wywołane krwotokiem mózgowym.

W rezultacie udaru bardzo często dochodzi do obumierania komórek nerwowych, które zostały odcięte od tlenu i składników odżywczych. Może to wywołać nieodwracalne zmiany w mózgu, które wpłyną na trwałe uszkodzenia organizmu.

Przyczyny udaru mózgu

Jakie są przyczyny udaru mózgu? Występowaniu udarów sprzyjają m.in.:

• wiek,
• genetyczne predyspozycje do wystąpienia miażdżycy,
• nieprawidłowa dieta,
• palenie tytoniu,
• mała aktywność fizyczna,
• podwyższone ciśnienie tętnicze,
• zbyt wysoki poziom cholesterolu,
• otyłość.

Szczególnie narażone na występowanie udaru są jednak osoby z nieleczonym nadciśnieniem tętniczym.

Udar niedokrwienny

Udar niedokrwienny występuje wskutek niedrożności tętnicy, która zaopatruje mózg w krew. W następstwie krew nie przepływa tak, jak powinna, a komórki nie otrzymują jej odpowiedniej ilości.

Częstą przyczyną pojawienia się udaru niedokrwiennego jest miażdżyca – choroba, w której blaszki miażdżycowe odkładają się w ścianach naczyń krwionośnych, zatykając coraz bardziej światło tętnicy. W konsekwencji dochodzi do jej całkowitego zablokowania.

Udar niedokrwienny to około 85 –90 proc. wszystkich przypadków udarów.

Udar krwotoczny

Udar krwotoczny mózgu jest następstwem pęknięcia ściany tętnicy mózgowej i wylewu krwi. W efekcie krew nie dociera do tkanki mózgowej w miejsce zaopatrywane przez uszkodzoną tętnicę.

W udarach krwotocznych wyróżnia się: krwotoki śródmózgowe (wewnątrz mózgu) oraz krwotoki podpajęczynówkowe (na powierzchni mózgu).

Udary krwotoczne są niebezpieczniejsze od udarów niedokrwiennych.

Udar – objawy

Objawy udaru mózgu to przede wszystkim:

• niedowład i zaburzenie czucia po jednej stronie ciała,
• wykrzywienie twarzy,
• zaburzenia widzenia i mowy,
• nagłe zawroty głowy połączone z osłabieniem kończyn,
• niespodziewany i bardzo silny ból głowy.

Pierwsze objawy udaru niedokrwiennego to zazwyczaj niedowłady jednej strony ciała i/lub wykrzywienie części twarzy. W przypadku udaru krwotocznego chory skarży się na silny ból głowy w płacie czołowym, skroniowy, potylicznym lub ciemieniowym. Dodatkowo obserwuje się zaburzenia pola widzenia i zaburzenia czucia.

Udar mózgu stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia – wymaga hospitalizacji, najlepiej na wyspecjalizowanym oddziale udarowym. Im szybciej rozpoczniemy leczenie, tym lepiej dla chorego. Podstawowe narzędzia umożliwiające zdiagnozowanie udaru to: tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. To, ile dni po udarze trzeba zostać w szpitalu zależy od stanu chorego i postępach cofania się zmian.

Udar mózgu – pierwsza pomoc

Komórki mózgu są bardzo wrażliwe na niedotlenienie. Już po 4 minutach od zatrzymania dopływu krwi zaczynają obumierać. Z tego względu tak ważna jest natychmiastowa, specjalistyczna pomoc choremu. Jak się szacuje, rozpoczęcie leczenia w ciągu pierwszych 3 godzinach od wystąpienia objawów daje szansę na znacznie ograniczenie skutków udaru. Dlatego pierwsza pomoc wobec osób, u których podejrzewany jest udar, to natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Jeśli obserwujemy lub podejrzewamy u chorego objawy wylewu krwi do mózgu, należy:

• Ułożyć chorego w pozycji leżącej unosząc jego tułowie około 30–40 cm.
• Kiedy chory jest nieprzytomny, ułożyć go w pozycji bezpiecznej.
• Nie podawać żadnych leków ani napojów.
• Natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Amerykańscy lekarze opracowali test F.A.S.T., który pomaga ocenić objawy u chorego. Polega on na sprawdzeniu czterech rzeczy:

F (face, twarz) – poproszenie o uśmiechnięcie się i obserwacja, czy jeden z kącików ust nie opada,

A (arms, ramiona) – poproszenie o podniesienie rąk do góry i obserwacja cy oba ramiona są na tej samej wysokości,

S (speech, mowa) – wypowiedzenie  zdania i poproszenie chorego o powtórzenie go, sprawdzamy w ten sposób, czy chory mówi wyraźnie i prawidłowo myśli,

T (time, czas) – jeżeli jakikolwiek z powyższych symptomów występuje u obserwowanej osoby, wzywamy karetkę.

Diagnostyka udaru mózgu

Diagnostyka udaru mózgu polega na interpretacji wyników badań obrazowych – rezonansu magnetycznego głowy bądź tomografii komputerowej. Specjaliści zwracają także uwagę na objawy występujące u pacjenta. U osoby z podejrzeniem udaru mózgu wykonuje się również USG tętnic szyjnych, echokardiografię i badanie krwi.

Skutki udaru mózgu

Najczęstszymi skutkami udaru mózgu są:

• niesprawność ruchowa,
• zaburzenia czucia,
• zaburzenia mowy (afazja),
• problemy z widzeniem,
• apraksja, czyli zaburzenie neurologiczne, które polega na niezdolności do wykonania zamierzonych ruchów czy gestów,
• zaburzenia psychiczne.

Czego nie wolno po udarze mózgu?  Rekonwalescentom zaleca się zmianę trybu życia, zmniejszenie wagi ciała i wprowadzenie elementów aktywności fizycznej. Ważne jest także zaprzestanie palenia tytoniu, jeśli udar wystąpił u palacza.

Leczenie udaru mózgu

Osoba z udarem wymaga specjalistycznej opieki na oddziale neurologii. Najskuteczniejszym sposobem udrożnienia naczynia krwionośnego jest tromboliza, która rozpuszcza zakrzep zamykający lub zwężający światło naczynia. Zabieg stosowany może być jedynie przy udarze niedokrwiennym i podlega mocnym ograniczeniom czasowym – lek podaje się do trzech godzin od wystąpienia udaru. Nie istnieją jednak środki, które mogą „wyleczyć” udar.

Rehabilitacja po udarze mózgu

A co po udarze? Osoba po zawale mózgu często jest nieprzytomna. Należy zapewnić jej więc wykwalifikowaną pomoc. Chorzy wymagają karmienia i mycia. Należy także zapobiegać zakrzepicy żył głębokich, zakażeniom i odleżynom.

W procesie leczenia konieczna jest rehabilitacja. Pracę z osobą po udarze rozpoczyna się najwcześniej, jak tylko jest to możliwe, na oddziale, a nawet wprost na łóżku. Ważne jest, by rekonwalescent czynnie uczestniczył w procesie rehabilitacji, ponieważ tylko wówczas zmiany będą się cofać. W wielu przypadkach do pracy z osobą po udarze angażowany jest logopeda, a także psycholog.

Profilaktyka udaru mózgu

W celach profilaktycznych należy prowadzić zdrowy i aktywny tryb życia. Ryzyko udaru mózgu zmniejsza także prawidłowa dieta oraz ograniczenie picia alkoholu i palenia papierosów. Choć zazwyczaj ocenia się, że przyczyna wylewu krwi do mózgu leży w prowadzonym wcześniej trybie życia, warto pamiętać, że czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zmian może być prowadzenie nerwowego, pełnego stresów życia. Z tego względu ważnym aspektem profilaktyki przeciw udarowej jest dbanie o komfort psychiczny i eliminowanie czynników generujących stres.