Udar mózgu – przyczyny, objawy, leczenie

Udar mózgu to stan zagrażający życiu, dlatego przy jego podejrzeniu należy zapewnić choremu bezpieczeństwo i jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe. Objawy świadczące o udarze mózgu mogą mieć różne nasilenie, jednak najczęściej są dość charakterystyczne.Lekki udar niedokrwienny może przyczynić się do powstania niedowładu mięśni twarzy lub kończyny górnej, drętwienia, problemów z widzeniem i chodzeniem. Co to jest udar mózgu, kto jest narażony na jego wystąpienie i jak rozpoznać objawy alarmowe?

Udar mózgu – definicja 

Zgodnie z definicją udar to nagłe, ogniskowe, naczyniopochodne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, które prowadzi do zaburzenia czynności mózgu. Stan ten utrzymuje się powyżej 24 godzin, skutkuje niewydolnością krążenia krwi i śmiercią komórek nerwowych. Rozpoznaje się go u pacjentów z widocznymi w badaniach obrazowych ogniskami zawałowymi. Jeśli w ciągu doby ustąpia ogniskowe objawy neurologiczne, a badania neuroobrazowe nie uwidocznią ogniska niedokrwiennego, u chorych stwierdza się przemijający napad niedokrwienia mózgu (transient ischemic attack – TIA).

Udar mózgu – statystyki

Udar mózgu to bardzo poważny problem medyczny. Rocznie pojawia się on u 177/100 tys. mężczyzn i 125/100 tys. kobiet w Polsce, a w skali Europy wykrywany jest u 1,1 mln mieszkańców. Udar stanowi jedną z głównych przyczyn śmiertelności – w Europie z powodu chorób naczyń mózgowych umiera ok. 100 000 osób rocznie. Aż 80% wszystkich przypadków stanowi udar niedokrwienny mózgu. Jak wynika z obserwacji, zapadalność na udar mózgu jest wyższa u mężczyzn niż u kobiet. 

Udar mózgu – czynniki ryzyka 

Prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu zwiększa się wraz z wystąpieniem czynników ryzyka udaru takich jak: 

• cukrzyca, 
• nadciśnienie tętnicze krwi, 
• wysoki poziom cholesterolu LDL i triglicerydów, 
• dyslipidemia 
• palenie papierosów, 
• nadmierne spożywanie alkoholu 
• otyłość, 
• przewlekły stres,  
• choroby serca,  
• przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, szczególnie przez kobiety powyżej 35 roku życia. 

Udar mózgu – rodzaje i przyczyny 

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje udaru mózgu: 

1. Udar niedokrwienny serca. Stanowi 4/5 wszystkich przypadków udarów. Powstaje w wyniku zamknięcia tętnicy i zmniejszenia dopływu krwi do mózgu. Przyczynia się do niego miażdżyca tętnic szyjnych i kręgowych, udar zatokowy spowodowany nadciśnieniem tętniczym, zatory związane z migotaniem przedsionków i wadami zastawkowymi oraz zaburzenia kurczliwości i układowe zapalenia naczyń. 
2. Udar krwotoczny, określany też jako wylew krwi do mózgu. Jest skutkiem wieloletniego nadciśnienia tętniczego, które przyczynia się do tworzenia się mikrotętniaków. Inną przyczyną udaru krwotocznego jest pęknięcie tętniaka lub naczyniaka powstałych w wyniku wad wrodzonych. 

Udar mózgu – objawy alarmowe 

Objawy udaru mózgu mogą pojawić się nagle i być niebezpieczne w skutkach, jeśli nie zostanie udzielona szybka pomoc. Warto je znać, by wiedzieć, kiedy zareagować – czas jest w tym przypadku niezwykle istotnym czynnikiem. Do pierwszych objawów udaru mózgu, nazywanych też objawami przepowiadającymi należą: 

• porażenie nerwu twarzowego, asymetria twarzy (np. opadanie kącika ust, powieki) 
• osłabienie/niedowład kończyny górnej lub dolnej, 
• zaburzenia widzenia, 
• zaburzenia mowy, 
• zaburzenia równowagi, 
• nagły, silny ból głowy. 

Należy pamiętać, że, nawet jeśli takie objawy nie są bardzo nasilone, po czym dochodzi do ich ustąpienia, nie należy ich bagatelizować. Ustąpienie symptomów może świadczyć o tym, że doszło do mini udaru czy przemijającego incydentu niedokrwiennego. Charakterystyczne objawy miniudaru to m.in. osłabienie mięśni, trudności w mówieniu, zawroty glowy, omdlenia. Statystycznie w ciągu miesiąca od incydentu udarowego może dojść do wystąpienia poważnego udaru. Dlatego też niewielkie nasilenie objawów należy traktować jako sygnał alarmowy, że w układzie krążenia mózgu dzieje się coś złego. 

Udar mózgu – objawy 

Objawy typowe dla udaru mózgu można łatwo rozpoznać. U chorego dochodzi do nagłego wykrzywienia twarzy i porażenia połowiczego. Jeśli poprosimy poszkodowanego o uśmiechnięcie się, nie będzie mógł tego zrobić, dostrzeżemy też opadający kącik ust. W przypadku prośby o uniesienie ramienia, chory nie wykona w pełni wykonać tego polecenia ze względu na osłabienie mięśni. Utrudniona będzie też rozmowa – usłyszymy nieadekwatne odpowiedzi na pytania. Czasem pojawiają się też nietypowe objawy udaru mózgu takie jak: ruchy mimowolne, izolowane zaburzenia świadomości oraz zespoły nerwów obwodowych.

W zależności od tego, jaka tętniczka uległa zamknięciu, takie będą objawy udaru niedokrwiennego, ponieważ każda część mózgu odpowiada za inne funkcje. Jeśli uszkodzeniu uległa tętniczka doprowadzająca krew do półkul mózgowych, może pojawić się niedowład kończyny czy ograniczenie mimiki twarzy po jednej stronie ciała. Ponadto uszkodzeniu mogą ulec obszary odpowiedzialne za czucie, czyli dojdzie do zniesienia czucia bądź nieprawidłowych wrażeń czuciowych jak drętwienia czy osłabienia. Oczywiście nie tylko miejsce, w jakim doszło do uszkodzenia komórek mózgowych ma znaczenie, ale także rozległość obszaru niedokrwienia, czyli średnica tętnicy jaka uległa zamknięciu. Jeśli dotyczy to niewielkich tętniczek, może dojść zaledwie do mini udaru mózgu, którego objawy są lżejsze, czy też przemijającego epizodu niedokrwiennego. Poważniejsze objawy mają miejsce zazwyczaj przy zajęciu tętnic większego kalibru. 

Poza zaburzeniami ruchu i czucia, w mózgu mogą ulec uszkodzeniu obszary odpowiedzialne za mowę. Afazja, czyli całkowite upośledzenie mowy, najczęściej towarzyszy niedowładowi kończyny górnej po stronie prawej w przypadku osób praworęcznych lub po stronie lewej u leworęcznych. Wśród innych objawów udaru niedokrwiennego mózgu wyróżnia się także zaburzenia widzenia. Objawy związane z niedokrwieniem móżdżku to przede wszystkim zaburzenia równowagi. Niedokrwienie lewej półkuli móżdżku skutkuje przewracaniem się chorego na stronę lewą. W przypadku prawej półkuli odwrotnie. Poza zaburzeniami równowagi pojawiają się także wymioty i zawroty głowy. 

Udar krwotoczny zazwyczaj daje takie same objawy jak udar niedokrwienny, choć jest rzadszy. Ma jednak cięższy przebieg. Częściej niż w udarze niedokrwiennym pojawia się nagły ból głowy, jak również pojawiają się inne niespecyficzne objawy jak zaburzenia rytmu serca, zaburzenia świadomości, niewydolność serca. Udar mózgu może również objawiać się zaburzeniami emocji, czy pojawieniem się napadów padaczkowych. 

Udar mózgu – leczenie 

Kiedy pojawią się objawy udaru mózgu, oznacza to, że tkanka mózgowa uległa uszkodzeniu. Bardzo ważne jest podjęcie szybkiej interwencji (do 3 godzin), ponieważ w przeciwnym razie deficytowe objawy neurologiczne ulegają utrwaleniu i dużo trudniej o rehabilitację i przywrócenie sprawności choremu. Objawy i skutki udaru mózgu są zależne nie tylko od tego, jak szybka będzie interwencja, ale również od tego, jaki obszar mózgu został objęty obszarem niedokrwienia. 

Pierwsza pomoc przy objawach udaru mózgu, bez względu na to, jakie jest nasilenie objawów klinicznych, wymaga jak najszybszego wezwanie pogotowia ratunkowego. Im mniejsza zwłoka, tym większe prawdopodobieństwo, że chory trafi na oddział udarowy i zostanie zastosowane właściwe leczenie, mające na celu maksymalne ograniczenie szkód, jakie wywołał udar mózgu. Po przybyciu na miejsce, ratownik medyczny ocenia się podstawowe funkcje życiowe pacjenta i podaje sól fizjologiczną. Po przyjeździe do szpitala określa się, jaki rodzaj udaru mózgu nastąpił i wdraża leczenie farmakologiczne. Aby utrzymać prawidłową pracę serca, podaje się leki inotropowe (dobutaminę, dopaminę, noradrenalinę) oraz kontroluje utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. W ostrej fazie udaru konieczne może być podanie cewnika donosowego lub maski tlenowej, a także dożylnego podania płynów. Pacjent po udarze mózgu przebywa w szpitalu średnio 7-12 dni.

Ile żyje się po udarze mózgu? Niestety ok. 30% chorych umiera w ciągu 3 miesięcy po incydencie udarowym, a wielu pacjentów, którzy przeżyli wymaga stałej lub częściowej pomocy w codziennych czynnościach.

Czy można zapobiec udarowi mózgu? 

Większości udarów mózgu można zapobiec prowadząc zdrowy tryb życia. Przede wszystkim należy rzucić palenie i ograniczyć spożycie alkoholu. Ważna jest codzienna aktywność fizyczna i utrzymywanie prawidłowej masy ciała. W diecie nie powinno znajdować się dużo soli, dlatego  pacjentom mówi się, że po udarze nie wolno im jeść konserw, produktów wędzonych, słonych przekąsek, dań typu fast food iproduktów bogatych w tłuszcze nasycone. Korzystnie na organizm wpływa za to jedzenie dużej ilości warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych. W jadłospisie nie powinno zabraknąć też orzechów i nasion.

Bibliografia:

1. Małgorzata Wiszniewska i wsp., „Postępowanie w udarze mózgu. Skrót Wytycznych Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z 2012 roku”, Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 4.
2. „Udary mózgu – rosnący problem w starzejącym się społeczeństwie”, Raport Instytutu Ochrony Zdrowia., Warszawa 2016.