Ugryzienie szerszenia – jak je rozpoznać i udzielić pierwszej pomocy? 

Szerszenie budzą wiele emocji, gdy tylko pojawią się w zasięgu wzroku. Są duże, mają sporych rozmiarów żądło, którym potrafią zadać bolesne ukłucie i wstrzyknąć jad. Reakcja organizmu na atak może być łagodna, ale może także mieć postać wstrząsu anafilaktycznego lub toksycznego. Im szybciej zareagujesz po użądleniu, tym mniej poważnych konsekwencji zdrowotnych odczujesz.

Jak wygląda szerszeń? 

Szerszenie należą do grupy błonkówek (łac. hymenoptera) podobnie jak pszczoły, trzmiele czy mrówki. Głowa tych owadów jest żółta z charakterystycznym poprzecznym czarnym paskiem na wysokości oczu. Tułów szerszenia jest czarny, natomiast od części przechodzącej w odwłok pojawia się kolor żółty poprzecinany czarnymi (lub brunatnymi) prążkami. Odnóża są barwy czarno-brunatnej, natomiast skrzydła mają postać błonek. 

Odwłok samic szerszenia uzbrojony jest w duże żądło (o długości ok. 3,7 mm), z którego po ukłuciu wydobywa się jad. W jednym woreczku jadowym znajduje się go aż 0,26 mg. Jest on bardziej toksyczny niż ten u mniejszych błonkówek. Stąd też użądlenie przez szerszenia jest bardziej bolesne niż użądlenie osy czy pszczoły. Należy przy tym zaznaczyć, że szerszenie występują znacznie rzadziej niż osy czy pszczoły, których atak jest również niebezpieczny i może bezpośrednio zagrażać życiu w przypadku osób uczulonych lub po ataku wielu osobników naraz. Prawdopodobieństwo zaatakowania przez szerszenia jest więc znacznie niższe niż przez pszczołę czy osę.  

Szerszenie budzą sporo emocji nie tylko ze względu na ryzyko użądlenia, ale także przez duże rozmiary owada. Szerszenie osiągają długość nawet 35 mm! Co ważne, tak jak użądlenie pszczoły jest jednorazowym aktem (owad natychmiast po tym ginie, pozostawiając żądło w ciele), tak w przypadku szerszenia może odbyć się to kilkukrotnie.

Co przyciąga i odstrasza szerszenie? 

Pojawienie się szerszenia nie pozostaje niezauważone. Podczas lotu wydaje on z siebie głośne brzęczenie, które natychmiast przykuwa uwagę. Jednak wbrew temu, co mogłoby się wydawać, szerszenie nie są agresywnymi owadami. Stronią od atakowania ludzi, jeśli nie zostaną do tego sprowokowane. 

Wabi je zapach jedzenia. Nie chodzi tu jednak o słodycze, ale przede wszystkim o owoce. To właśnie dlatego często możesz spotkać szerszenie w sezonie dojrzewania jabłek czy gruszek, gdy te opadają i gniją na ziemi, wydzielając słodki i wabiący owady zapach. Szerszenie stają się również bardziej aktywne w upalne dni. 

Aby odstraszyć szerszenie, warto stosować repelenty. Są to substancje (najczęściej w formie aerozolu), którymi można spryskać miejsce, gdzie zauważono pojedyncze owady i w ten sposób je unicestwić. Nigdy nie likwiduj na własną rękę całych gniazd. Ryzykujesz wówczas atakiem całego roju. Zadzwoń po firmę specjalizującą się w usuwaniu gniazd owadów błonkoskrzydłych albo wezwij straż pożarną, jeśli szerszenie zaczęły atakować. Skromnymi sprzymierzeńcami w zwalczaniu tych owadów są też naturalni wrogowie szerszenia, czyli ptaki (w tym przede wszystkim sikora i trzmielojad). 

Po czym rozpoznać ugryzienie szerszenia? 

Jad szerszenia stanowi mieszaninę wielu związków. Niebezpieczne dla  zdrowia i życia są alergeny: PLA, antygen 5, krabrolina. To one są odpowiedzialne za reakcje uczuleniowe.  

Reakcje na wstrzyknięcie jadu są bardzo różne. Najłagodniejszą konsekwencją użądlenia szerszenia jest reakcja miejscowa pozbawiona znamion alergii. Pojawia się wówczas silny ból i opuchlizna wraz z zaczerwienieniem. Ponadto ze względu na duży rozmiar żądła w miejscu wkłucia może wraz z czasem pojawić się ropna wydzielina. U osób wrażliwych na użądlenia i ugryzienia owadów może pojawić się rozleglejsza reakcja miejscowa. Wówczas obrzęk ma średnicę przekraczającą 10 cm i utrzymuje się dłużej niż dobę.

Najbardziej zagrożone są osoby z alergią na użądlenia przez owady błonkoskrzydłe. Może się wówczas pojawić wstrząs anafilaktyczny. Rozpoznasz go po pokrzywce pokrywającej skórę, skurczu oskrzeli, nagłym spadku ciśnienia tętniczego, zapaści naczyniowej aż wreszcie utracie przytomności. Wstrząs anafilaktyczny może przybrać postać wstrząsu toksycznego, który charakteryzuje się wystąpieniem obrzęku wraz z pokrzywką, wymiotami, biegunką, spadkiem ciśnienia i bólami głowy, a także zaburzeniami świadomości.  

Na wstrząsie anafilaktycznym i toksycznym nie kończy się jednak lista możliwych do wystąpienia reakcji po użądleniu przez szerszenia. Niekiedy pojawiają się reakcje nietypowe, takie jak: niedokrwienie serca, zapalenie opon mózgowych czy zapalenie mózgowo-rdzeniowe. W żadnym wypadku nie należy bagatelizować ataku tego owada, ponieważ jego jad może doprowadzić do śmierci. Mimo to nie panikuj, gdy zostaniesz zaatakowana. Śmiertelność po ukąszeniu przez owady błonkoskrzydłe (nie tylko szerszenie) wynosi 0,03–0,48 na 1 mln osób w ciągu roku. Reaguj wiec natychmiastowo, ale nie daj się ponieść nerwom. 

Co zrobić po ugryzieniu szerszenia? 

Jeśli sprowokujesz szerszenia do ataku (nawet nieświadomie i niezamierzenie) zadbaj o to, aby udzielić pierwszej pomocy sobie lub innej osobie poszkodowanej.  

Jeżeli reakcja ma charakter miejscowy, wystarczy przemywać miejsce użądlenia wodą z mydłem oraz stosować zimne okłady, aby zredukować ból i spowolnić wchłanianie jadu. Pomocne są też okłady z octu czy sody w proporcji: jedna łyżka płynu lub proszku na jedną szklankę wody. Jeśli nie masz pod ręką żadnych z tych specyfików, wystarczą plastry cebuli. Jeżeli ból i dyskomfort są bardzo silne, możesz zastosować także leki przeciwbólowe.  

Jeśli zauważysz niepokojące zmiany, takie jak sączenie się ropy, silne i utrzymujące się zaczerwienienie – skontaktuj się z lekarzem, ponieważ może być to objawy zakażenia. W takim wypadku konieczne jest stosowanie antybiotyku i kortykosterydów.

W razie ukąszenia w szyję lub głowę konieczna jest konsultacja ze specjalistą, ponieważ powiększającą się opuchlizna może zaburzać oddychanie. W takim wypadku lekarz może zalecić podanie dożylnie środków antyhistaminowych i sterydów. W skrajnych przypadkach konieczna jest intubacja lub tracheotomia, dzięki którym możliwe jest przywrócenie zdolności wentylacji. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego niezwykle istotne jest natychmiastowe podanie adrenaliny. Po iniekcji nadal należy obserwować poszkodowanego, aby w razie nawrotu niepokojących objawów móc zainterweniować. 

Bez względu na to, czy jesteś uczulona, czy nie – niezwłocznie udaj się na pogotowie ratunkowe, jeśli zaatakował cię rój szerszeni. Musisz wówczas być monitorowana kardiologicznie, ponieważ zagraża ci niedokrwienie lub zaburzenie rytmu serca.  

Źródła: 

1. K. Ciszowski, A. Miętka-Ciszowska, Ukąszenia przez błonkówki (Hymenoptera), „Przegląd Lekarski” 2007, nr 64, s. 4–5. 
2. A. Bronka, Pierwsza pomoc. Użądlenia, ukąszenia i ugryzienia, „Biuletyn OIPiP w Łodzi” 2015, nr 7–9, s. 1–4.