Układ limbiczny mózgu – budowa, funkcje, zaburzenia

Układ limbiczny odpowiada za procesy związane z emocjami, pamięcią i motywacją. To zestaw struktur położonych pod korą mózgową i nad pniem mózgu. Należą do niego m.in. hipokamp, ciało migdałowate i podwzgórze. Z tego artykułu dowiesz się, jakie funkcje pełnią poszczególne struktury wchodzące w skład układu limbicznego oraz jakie rodzaje zaburzeń mogą rozwinąć się na skutek ich uszkodzenia.

Co to jest układ limbiczny?

Układ limbiczny jest zbiorem struktur mózgu, które pełnią różnorodne funkcje związane ze zdolnością do przetrwania, pamięcią, a także odczuwaniem emocji i regulowaniem zachowania. Elementy wchodzące w skład układu limbicznego znajdują się w obszarze poniżej kory mózgowej i powyżej pnia mózgu.

Budowa układ limbicznego mózgu

Na przestrzeni lat, wraz z postępem nauki, wielokrotnie tworzono nowe definicje układu limbicznego, zmieniano także ogólnie przyjęte założenia co do tego, które struktury budują ten system. Obecnie wśród elementów tworzących układ limbiczny mózgu wymienia się:

• ciało migdałowate – jest niewielką strukturą podkorową, która swoją nazwę zawdzięcza kształtowi zbliżonemu do migdała; stanowi parzysty element układu limbicznego – po jednym ciele migdałowatym występuje w środkowej części każdego z płatów skroniowych,
• hipokamp – znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie ciała migdałowatego, ma kształt przypominający konika morskiego; również posiada dwie części, po jednej w prawej i lewej półkuli mózgu,
• wzgórze – jest częścią międzymózgowia leżącą pod spoidłem wielkim, zbudowaną ze skupień istoty szarej poprzedzielanych pasmami istoty białej,
• podwzgórze – znajduje się poniżej wzgórza, składa się z wielu jąder pełniących różnorodne, niezbędne do przeżycia funkcje,
• zakręt obręczy – jest częścią układu limbicznego ulokowaną w przyśrodkowej części mózgu, bezpośrednio nad ciałem modzelowatym,
• jądra podstawne – są umiejscowione głęboko w podkorowej istocie szarej płatów czołowych mózgu.

Układ limbiczny – funkcje

Za co odpowiada układ limbiczny? Jego rola związana jest przede wszystkim z odczuwaniem emocji i motywacji oraz regulowaniem zachowania. Przyjrzyjmy się dokładniej funkcjom pełnionym przez poszczególne struktury wchodzące w skład układu limbicznego.

Ciało migdałowate

Ciało migdałowate określane bywa mianem „emocjonalnego centrum” mózgu. Ta struktura układu limbicznego bierze udział m.in. w ocenie nastroju określonej sytuacji. Potrafimy dzięki niemu stwierdzić, jaki charakter ma dane wydarzenie (np. radosny, smutny, stresujący) oraz dobrze zapamiętywać sytuacje związane z silnymi emocjami.

Ciało migdałowate umożliwia nam również rozpoznawanie potencjalnego zagrożenia i przygotowanie się do niego pod względem fizycznym (choćby poprzez zwiększenie akcji serca i częstości oddechów). Odgrywa także istotną rolę w nauce zachowania przy wykorzystaniu kar i/lub nagród.

Hipokamp

Ta struktura układu limbicznego znana jest przede wszystkim z funkcji związanych z procesami poznawczymi i tworzeniem nowych wspomnień. Hipokamp odpowiada zarówno za pamięć krótkotrwałą, jak i długotrwałą, dlatego jest niezbędny w procesie nauki. Uczestniczy również w formowaniu pamięci przestrzennej – jest więc naszym „wewnętrznym GPS-em”.

Wzgórze

Wzgórze pełni rolę przekaźnika sygnałów nerwowych z całego ciała do odpowiednich części mózgu. Każdy z systemów związanych z percepcją zmysłów (poza tym odpowiedzialnym za odczuwanie zapachów) posiada jądra wzgórza, które otrzymują, przetwarzają i przesyłają informacje do odpowiedniego obszaru kory mózgowej.

Podwzgórze

Kolejny element wchodzący w skład układu limbicznego, podwzgórze, jest kluczowym obszarem mózgu w kontekście zdolności organizmu do zachowania stanu równowagi. Ta struktura odpowiada za regulację hormonalną, utrzymywanie prawidłowego poziomu nawodnienia organizmu i temperatury ciała. Znajduje się w nim ośrodek głodu, przez co pełni również istotną rolę w kontrolowaniu spożycia pokarmów. Zadaniem podwzgórza jest także regulacja rytmu dobowego.

Zakręt obręczy

Ta część układu limbicznego bierze udział w łączeniu bodźców zapachowych i wizualnych z pamięcią dotyczącą emocji odczuwanych w przeszłości. Odpowiada również za regulację związaną z zachowaniami agresywnymi.

Jądra podstawne

Jądra podstawne odpowiadają za kontrolowanie poruszania się – pełnią rolę mechanizmu zatrzymującego aktywność do czasu, gdy nadejdzie odpowiedni moment na wykonanie ruchu. Biorą udział także w procesach wyboru sposobu działania w określonej sytuacji.

Układ limbiczny – zaburzenia

Zaburzenia funkcji układu limbicznego często wiążą się z powstawaniem poważnych problemów związanych z trudnościami w regulowaniu emocji oraz nieadekwatnym zachowaniem. Na skutek uszkodzeń tego układu mogą występować nieprawidłowości, takie jak:

• ignorowanie ogólnie przyjętych w społeczeństwie konwencji i zasad,
• odczuwanie silnej złości i podejmowanie agresywnych zachowań,
• nasilone lub zmniejszone odczuwanie strachu,
• obniżenie poziomu motywacji do działania,
• zaburzenia związane z apetytem, w tym przejadanie się i jedzenie emocjonalne lub zjawiska odwrotne – niechęć do jedzenia, anoreksja,
• problemy z pamięcią (utrata pamięci krótko- i/lub długotrwałej) oraz związane z tym trudności w przyswajaniu nowych informacji i nauce.

Leczenie zaburzeń związanych z układem limbicznym opiera się zwykle na terapii psychologicznej i/lub farmakologicznej.

Bibliografia:

1. T. Torrico, S. J., Abdijadid, Neuroanatomy, Limbic System, StatPearls, 2020 r.
2. M. H. Bear, V. Reddy, P. C. Bollu, Neuroanatomy, Hypothalamus, StatPearls, 2021 r.
3. K. Anand, V. Dhikav, Hippocampus in health and disease: An overview, Annals of Indian Academy of Neurology, 15(4)/2012.