Czym są urojenia i jakie ich rodzaje wyróżnia się w psychologii?

Urojenia definiowane są jako błędne przekonania, które w żadnym stopniu nie mają zgodności z rzeczywistością, a jednak pacjenci w nie wierzą. Przyczyny urojeń tkwią w różnych schorzeniach psychicznych, takich jak schizofrenia i depresja, a także w uzależnieniach od substancji psychoaktywnych oraz zmianach w mózgu, spowodowanych między innymi przez starzenie się organizmu, co jest charakterystyczne dla wieku senioralnego. 

Czym charakteryzują się urojenia? 

Urojenia można opisać jako zaburzenia treści myślenia, błędne przekonania, oparte na niezgodnych z faktami sądach, a jednocześnie odporne na argumentację innych ludzi. Tego typu objawy wytwórcze występują najczęściej przy różnego rodzaju chorobach psychicznych, przede wszystkim w przebiegu schizofrenii. Zdarza się jednak, że urojenia towarzyszą zmianom w wieku senioralnym lub uzależnieniom.

Bardzo charakterystyczną cechą urojeń jest brak podatności pacjenta, który ich doświadcza na wszelką perswazję i różne słowa płynące od znajomych czy ekspertów. Do najważniejszych cech urojeń można dodatkowo zakwalifikować: 

• fałszywość, rozmijanie się z prawdą, 
• przekonanie chorego, że konkretne zdarzenia będą miały miejsce, 
• indywidualny charakter zaburzeń wynikający z konkretnych cech osobowościowych oraz doświadczeń, 
• prawda pacjenta jest podtrzymywana nawet wtedy, gdy wiele wskazuje na to, że nie jest zgodna z rzeczywistością.

Urojenia dotyczą od 0,5 do 1% populacji, a najczęściej pojawiają się w wieku od 35. do 45. roku życia. Bardzo trudno stwierdzić, jakie są konkretne przyczyny urojeń w danych zaburzeniach. Najczęściej można mówić o zmianach w układzie nerwowym i limbicznym oraz przemianach jąder podstaw mózgu. 

Rodzaje urojeń ze względu na koncepcje i choroby współistniejące

Zgodnie z koncepcjami psychiatrycznymi i psychologicznymi, istnieje wiele rodzajów urojeń, do których można zakwalifikować: 

• urojenia ksobne – pacjent sądzi, że jest prześladowany, inni go śledzą, zauważa „ukryte sygnały” w różnych miejscach, 
• urojenia prześladowcze – pojawia się poczucie, że chory jest przedmiotem szczególnego zainteresowania ze strony otoczenia. Czuje nawet, że jego życie jest zagrożone, przez co może chcieć mścić się na innych ludziach, 
• urojenia wielkościowe – pacjent uważa, że zajmuje niezwykle wysoką pozycję w społeczeństwie, czy też należy do wysokiego rodu, 
• urojenia hipochondryczne – chory czuje, że traci zdrowie, cierpi na różne przypadłości, a nawet jest śmiertelnie chory.  

Można też wyróżnić kilka rodzajów urojeń w zależności od przyczyny ich występowania, a do najczęściej wymienianych należą te spowodowane substancjami psychoaktywnymi oraz, jak już wspomniano, wynikające ze schizofrenii i innych chorób psychicznych czy powiązane ze starszym wiekiem. 

Urojenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi 

W przypadku nadużywania narkotyków czy też alkoholu mogą pojawić się różnego rodzaju objawy wytwórcze, w tym urojenia i halucynacje. Sytuacje te dotyczą zarówno przypadków przedawkowania danej substancji, jak i zespołu odstawiennego. Dodatkowo, po 3. dniach intensywnego spożywania alkoholu u pacjentów obserwuje się majaczenia, a czasami występuje zespół Otella. Zjawisko to najczęściej dotyczy mężczyzn. Określane jest jako alkoholowy zespół zazdrości, ponieważ polega na patologicznej zazdrości o swoją partnerkę i agresywnych zachowaniach wobec niej. 

Urojenia wynikające z chorób psychicznych 

Urojenia często występują w takich chorobach jak schizofrenia paranoidalna oraz ciężka depresja. W tym wypadku mogą pojawić się różne formy tych symptomów, a więc na przykład urojenia wielkościowe, prześladowcze lub hipochondryczne, a ich główną cechą jest przekonanie o prawdziwości odczuć. W takich sytuacjach chory traci kontakt z rzeczywistością, odczuwa smutek, brak pewności siebie, pesymistycznie podchodzi do swojego życia.  

Urojenia u osób starszych 

Niestety, opisywane problemy są typowe również dla osób w wieku senioralnym, zwłaszcza tych cierpiących na chorobę Alzheimera i innego rodzaju otępienia starcze. W tym wypadku pojawiają się nie tylko symptomy urojeń, ale także splątanie, halucynacje, dezorientacja oraz spowolnione myślenie.  

Leczenie urojeń zależy od ich przyczyny

Proces leczenia urojeń jest niezwykle trudny, ponieważ osoby chore nie zdają sobie sprawy ze swoich zaburzeń i nie mają zamiaru zdecydować się na wizytę u psychiatry lub psychologa. Mimo że najbliższa rodzina pacjentów zachęca ich do podjęcia leczenia, mogą oni być nastawieni do specjalistów w sposób niezwykle wrogi, a nawet agresywny ze względu na charakter patologii. W niektórych przypadkach lekarz podejmuje więc decyzję o hospitalizacji, zwłaszcza jeśli czyny chorego zagrażają czyjemuś zdrowiu lub życiu.

Bibliografia:

1. Gawęda Ł., Moritz S., Kokoszka., Podstawy teoretyczne treningu metapoznawczego dla chorych na schizofrenię, Psychiatria Polska 2009, 43: 671-682.
2. Józefowicz O., Strzelecki D., Krupińska-Kun M., Rabe-Jabłońska J., Obłęd we dwoje. Opis przypadku, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2011, 11: 194-196. 
3. Nieznański, M, Czynniki poznawcze w genezie przekonań urojeniowych, Studia Psychologica 2003, 4: 151-161.
4. Smurzyńska A., Anomalne doświadczenie – klucz do wyjaśnienia procesu powstawania urojeń?, Rocznik Kognitywistyczny 2015, 8: 67-78.