W jakim celu wykonuje się hirudoterapię? Szanse i zagrożenia związane z leczeniem pijawkami lekarskimi

Hirudoterapia stosowana była już w starożytności. Jej nazwa pochodzi od łacińskiego określenia pijawek – Hirudo. Największą popularność metoda ta zdobyła na przełomie XVIII i XIX w. za sprawą Françoisa Broussaisa, według którego zbyt duża ilość krwi w organizmie jest przyczyną chorób.

W Polsce hirudoterapia należy do metod medycyny niekonwencjonalnej. W wielu krajach uznana jest za jeden ze sposobów leczenia i stosowana przez lekarzy m.in. w Anglii, Niemczech, Rosji i USA. Obecnie w hirudoterapii wykorzystuje się pijawki z hodowli laboratoryjnych.

Podstawy hirudoterapii – na czym polega leczenie pijawkami?

Pijawki są zewnętrznymi pasożytami żywiącymi się krwią koni, bydła i człowieka. Przywierają do ciała żywiciela za pomocą otworu gębowego zaopatrzonego w przyssawki i trzy promieniście ułożone szczęki – w każdej z nich jest ok. 90 chitynowych zębów. Jednorazowo pijawka może pobrać z ciała żywiciela ilość krwi odpowiadającą jej dziesięciokrotnej masie. W tym czasie z jej gruczołów ślinowych wydziela się ok. 60 różnych białek i innych substancji, które wykazują działanie lecznicze w wielu chorobach, m.in.:

• inhibitory krzepnięcia krwi, z których najważniejsza jest hirudyna,
• hamujące agregację płytek krwi,
• substancje o działaniu fibrynolitycznym – hementyna i hementeryna,
• inhibitory proteinaz – wykazują działanie przeciwzapalne,
• endorfiny,
• neuroprzekaźniki – serotonina, dopamina, histamina, acetyloholina,
• steroidy – m.in. kortyzol, progesteron, estradiol i testosteron,
• antyelastaza – rozkłada elastynę,
• substancje zapobiegające wzrostowi mikroorganizmów – chloromycetyna, hialuronidaza, kolagenaza,
• substancje rozkładające triglicerydy i cholesterol – triglicerydaza, esteraza cholesterolowa,
• PC-LS – reguluje ciśnienie tętnicze krwi i ma działanie przeciwpłytkowe.

Dawniej do hirudoterapii pozyskiwano pijawki ze środowiska naturalnego, co sprzyjało rozprzestrzenianiu się chorób wirusowych i bakteryjnych, jak zapalenie mięśnia sercowego czy opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy. Obecnie gabinety hirudoterapii stosują pijawki laboratoryjne z gatunku Hirudo medicinalis. Nie wykorzystuje się tych samych pijawek u różnych osób, co wyklucza ryzyko przenoszenia chorób.

Kiedy hirudoterapia może być skuteczna?

Ze względu na substancje, które pijawki wpuszczają do krwioobiegu swojego żywiciela, hirudoterapia wykazuje korzystne działanie w wielu chorobach, zwłaszcza układu sercowo-naczyniowego, takich jak:

• choroby zakrzepowo-zatorowe – silne działanie przeciwzakrzepowe wykazuje hirudyna. Jej skuteczność w zapobieganiu zawałom i udarom jest niekiedy większa niż w przypadku kwasu acetylosalicylowego. W niektórych krajach stosuje się jej rekombinowane pochodne – desirudynę i lepirudynę. Korzystne działanie w chorobach zakrzepowo-zatorowych wykazują także antykoagulanty oraz substancje przeciwagregacyjne i fibrynolityczne;
• miażdżyca – hirudoterapia korzystnie wpływa na stężenie lipidów ze względu na wydzielaną przez pijawki esterazę cholesterolową oraz triglicerydazę, która rozkłada triglicerydy;
• nadciśnienie tętnicze – substancja PC-LS dobrze reguluje ciśnienie tętnicze: podwyższa zbyt niskie i obniża zbyt wysokie. Z kolei histamina rozszerza naczynia krwionośne, dzięki czemu bierze udział w obniżeniu ciśnienia.

Hirudoterapia stosowana jest także na żylaki. Ponadto może zmniejszać ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych u osób po zabiegach replantacyjnych – przyspiesza gojenie się rany i ogranicza rozwój stanu zapalnego. Ze względu na zawartość endorfin wydzielina pijawek korzystnie wpływa na układ nerwowy. Przyczynia się do poprawy nastroju w depresji i nerwicach. Badania przeprowadzone na embrionach kurcząt wskazują, że leczenie pijawkami, czyli hirudoterapia stymuluje wzrost komórek nerwowych. Przypuszcza się zatem, że hirudoterapia może znaleźć zastosowanie w leczeniu dystrofii nerwowo-mięśniowej oraz chorób Parkinsona i Alzheimera.

Przeciwwskazania do stosowania hirudoterapii

Hirudoterapii nie można stosować u kobiet w ciąży ze względu na ryzyko poronienia oraz wystąpienia zakażeń wymagających antybiotykoterapii. Niewskazana jest także u osób chorujących na anemię i hemofilię oraz z niską krzepliwością krwi. Ograniczenia dotyczą także:

• kobiet w czasie menstruacji,
• dzieci poniżej 10 roku życia,
• osób zarażonych wirusem HIV,
• pacjentów z aktywną gruźlicą,
• chorób: nadżerkowego zapalenia żołądka, krwawień z przełyku,
• niskiego ciśnienia tętniczego (hipotonia),
• alergii na proteiny – mogą wystąpić ciężkie reakcje alergiczne,
• łączenia hirudoterapii z antykoagulantami, kwasem acetylosalicylowym, niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi oraz inhibitorami agregacji płytek krwi.

Działania niepożądane po hirudoterapii występują rzadko, jednak mogą być niebezpieczne. O jej zastosowaniu powinien zdecydować specjalista.