Wazopresyna – funkcje, badanie. Nadmiar i niedobór wazopresyny

Wazopresyna (ADH) jest hormonem biorącym udział w regulowaniu gospodarki wodnej organizmu. Jej podstawowa funkcja to zmniejszanie objętości produkowanego moczu. Niedobór wazopresyny powoduje moczówkę prostą – schorzenie objawiające się nadmiernym pragnieniem i wydalaniem bardzo dużej ilości moczu. Lek często stosowany w tej chorobie to desmopresyna – syntetyczny preparat wazopresyny.

Wazopresyna – co to jest?

Wazopresyna (ADH, hormon antydiuretyczny, wazopresyna argininowa) to hormon, którego działanie polega na regulowaniu gospodarki wodnej organizmu. Odpowiada przede wszystkim za stymulowanie wchłaniania zwrotnego wody w nerkach – co skutkuje tym, że wydalamy mniej (bardziej skoncentrowanego) moczu, a więcej wody pozostaje w organizmie.

Gdzie jest produkowana wazopresyna? Synteza tego hormonu zachodzi w podwzgórzu. Stamtąd trafia on do przysadki mózgowej, gdzie jest magazynowany. Z tej części mózgu w miarę potrzeb następuje wydzielanie wazopresyny do krwi.

Funkcje wazopresyny w organizmie

Podstawową funkcją wazopresyny jest udział w utrzymywaniu prawidłowej osmolalności osocza (czyli określonego stężenia rozpuszczonych cząstek, takich jak sole mineralne i glukoza). Pozwala to na utrzymywanie prawidłowej objętości płynów ustrojowych w różnych przestrzeniach organizmu, m.in. w naczyniach krwionośnych. Oprócz tego wazopresyna wywiera wpływ na układ krążenia – działanie hormonu antydiuretycznego powoduje wzrost ciśnienia krwi.

Badanie wazopresyny – kiedy należy je wykonać?

Badanie wazopresyny we krwi wykorzystuje się w diagnostyce zaburzeń gospodarki wodnej organizmu. Wskazaniami do oznaczenia stężenia wazopresyny mogą być m.in.:

• podejrzenie niedoboru wazopresyny (wywołującego chorobę nazywaną moczówką prostą),
• podejrzenie nadmiernego wydzielania wazopresyny (zespołu Schwartza-Barttera),
• nieprawidłowe stężenie sodu we krwi.

Badanie stężenia wazopresyny wykonuje się z próbki krwi żylnej. Do punktu pobrań należy zgłosić się na czczo.

Niedobór wazopresyny

Z niedoborem wazopresyny mamy do czynienia w przypadku moczówki prostej – choroby objawiającej się przede wszystkim bardzo silnym pragnieniem oraz oddawaniem dużej ilości moczu, także w nocy. Pacjenci z tym schorzeniem mogą wydalać dziennie od 3 do nawet 20 l rozcieńczonego moczu.

Wyróżniamy dwa główne rodzaje moczówki prostej:

1. moczówkę prostą ośrodkową,
2. moczówkę prostą nerkową.

Moczówka prosta ośrodkowa występuje, gdy organizm nie produkuje wystarczającej ilości wazopresyny. Najczęstszymi przyczynami takiego stanu są nieprawidłowości w obrębie mózgu, wynikające np. z obecności guza mózgu, urazu czaszki powodującego uszkodzenie podwzgórza lub przysadki, powikłań po operacji mózgu.

Moczówka prosta nerkowa jest diagnozowana, gdy organizm produkuje odpowiednią ilość wazopresyny, ale nerki nie reagują na jej obecność w prawidłowy sposób. Ten rodzaj schorzenia może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Przyczyną rozwoju postaci nabytej moczówki prostej jest najczęściej stosowanie leków na bazie litu, wykorzystywanych w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej.

Wazopresyna – lek stosowany przy niedoborze hormonu

W leczeniu niedoboru wazopresyny wywołanego zbyt niską produkcją tego hormonu (jak w przebiegu moczówki prostej ośrodkowej) zastosowanie znajdują preparaty wazopresyny, przede wszystkim desmopresyna. Jest to syntetyczna, silniejsza wersja wazopresyny argininowej, bardziej odporna na rozkład przez organizm. Lek można przyjmować w postaci tabletek lub sprayu do nosa.

Nadmiar wazopresyny

Przyczyną zbyt dużego stężenia wazopresyny we krwi jest choroba nazywana zespołem Schwartza-Barttera lub zespołem niewłaściwego uwalniania wazopresyny (SIADH). U pacjentów z tym schorzeniem nadmiar wazopresyny powoduje, że nerki nie mogą pozbyć się nadmiaru wody, która zaczyna kumulować się w organizmie. Płyny ustrojowe są „rozwodnione”, więc stężenie elektrolitów, w tym sodu, staje się zbyt niskie. To może powodować objawy, takie jak nudności i wymioty, bóle głowy, zmęczenie, osłabienie mięśni, drgawki. Te symptomy nie występują jednak zawsze, czasami zespół Schwartza-Barttera ma charakter całkowicie bezobjawowy.

Wśród przyczyn nadmiaru uwalnianej wazopresyny wymienia się:

• stosowane leki (niektóre wykorzystywane w terapii cukrzycy, nadciśnienia, drgawek, nowotworów),
• przebyte operacje,
• udar mózgu,
• infekcje mózgu lub innej części ciała, np. zapalenie płuc,
• nowotwory (m.in. płuc, żołądka, trzustki, mózgu).

Leczenie nadmiaru produkowanej wazopresyny

Zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny można leczyć przyczynowo (np. zwalczając drobnoustroje wywołujące infekcję lub zastępując leki, które wywołały problem innymi preparatami). Poza tym pacjentom zaleca się również znaczne ograniczenie ilości spożywanych płynów. W leczeniu nadmiaru wazopresyny wykorzystuje się także sól. Podaje się w ją postaci tabletek lub dożylnie.

Bibliografia:

1. Cuzzo B., Pandala S., Lappin S. (2020) Physiology, Vasopressin (Antidiuretic Hormone, ADH), StatPearls [Internet], StatPearls Publishing.
2. National Health Service (2019) Diabetes insipidus.
3. Sterns R. (2019) Pathophysiology and etiology of the syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion (SIADH), UpToDate.