Czym jest wirus HPV? Objawy zakażenia i choroby, które wywołuje

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) to jedna z najczęstszych infekcji przenoszonych drogą płciową. Stanowi ono przyczynę łagodnych zmian w postaci brodawek skórnych, jak i groźnych nowotworów złośliwych, w tym raka szyjki macicy. Jakie objawy wskazują, że doszło do zakażenia i jak wykryć obecność wirusa? 

Co to jest wirus HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. human papillomavirus) to powszechnie występujący patogen z rodziny Papillomaviridae. Przenosi się on poprzez kontakt skórny oraz kontakty seksualne. Rocznie na świecie odnotowuje się aż 300 mln nowych zakażeń. Do 2023 roku poznano już ponad 120 typów wirusa HPV, z czego większość infekuje nabłonek skóry i może powodować pospolite brodawki skórne. Około 40 z nich odpowiada za zakażenia narządów płciowo-moczowych, natomiast 30 jest związanych ze zmianami w nabłonku, z których rozwija się rak szyjki macicy. 

Wirus brodawczaka ludzkiego znany był już w latach 50. XX wieku. Dzięki badaniom prowadzonym przez Stefanię Ginsburg-Jabłońską, w roku 1972 odkryto związek między HPV a nowotworem skóry. W 1982 roku niemiecki wirusolog Harald zur Hausen zaobserwował związek HPV z rozwojem raka szyjki macicy. Naukowiec ten współuczestniczył także w opracowaniu szczepionki przeciwko najbardziej onkogennym typom wirusa HPV. Za swoje badania profesor otrzymał w 2008 roku Nagrodę Nobla. 

Typy wirusa HPV

Wirusy HPV dzieli się na postawie potencjału onkogennego na wirusy niskiego, średniego i wysokiego ryzyka. Przynależność poszczególnych typów wirusa brodawczaka ludzkiego do wybranych grup przedstawia poniższa tabela: 

Jak można się zarazić wirusem brodawczaka ludzkiego ?

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi w wyniku urazów skóry lub naskórka – nawet tych niewidocznych gołym okiem. Patogen może wniknąć np. podczas korzystania z basenu, wywołując brodawki podeszwowe. HPV przenoszony jest także drogą kontaktów seksualnych. Nie jest nawet konieczny stosunek seksualny, by doszło do zakażenia. Wystarczy sam kontakt „skóra do skóry” w obrębie narządów płciowych. Na zarażenie wirusem HPV najbardziej narażone są osoby, które: 

• wcześnie rozpoczęły życie seksualne, 
• mają dużą liczbę partnerów lub partnerek seksualnych, 
• uprawiają seks analny, 
• stosują przewlekle antykoncepcję hormonalną, 
• chorują na inne choroby przenoszone drogą płciową, 
• palą papierosy, 
• mają obniżoną odporność (są zarażone wirusem HIV, stosują leki zmniejszające odporność, chorują na nowotwór, etc.). 

Choroby wywoływane przez wirusa HPV

Wirus HPV wywołuje wiele chorób, zarówno tych o łagodnym przebiegu, jak i nowotworów złośliwych. Odpowiada on za powstawanie: 

• brodawek skóry zwanych potocznie kurzajkami – brodawek zwykłych, podeszwowych, płaskich, 
• brodawek błon śluzowych jamy ustnej, dróg oddechowych, narządów płciowych, układu moczowego i odbytu. 

HPV przyczynia się także do zakażeń dróg płciowych, które mogą prowadzić do stanu zapalnego i rozwoju: 

• kłykcin płaskich i kończystych, 
• płaskonabłonkowych i gruczołowych raków szyjki macicy, 
• raka pochwy, 
• raka sromu, 
• raka prącia, 
• raka krtani, 
• raka gardła, 
• raka jamy ustnej. 

Wirus HPV jest najczęstszą przyczyną raka szyjki macicy (odpowiada za 90-99% przypadków). Na wczesnym etapie jego rozwoju nie pojawiają się żadne charakterystyczne objawy, dlatego tak ważne jest profilaktyczne wykonywanie cytologii, która wykaże patologiczne zmiany nawet w niezaawansowanym stadium. 

Objawy infekcji wirusem HPV

Większość zakażeń wirusem HPV przebiega bezobjawowo, nie powodując żadnych zmian chorobowych i przechodzi samoistnie. W niektórych przypadkach infekcja objawia się w postaci brodawek, które pojawiają się głównie na dłoniach lub podeszwach stóp jako niebolesne guzki. 

W okolicy narządów płciowych rozwijają się kłykciny kończyste, które można poznać po niewielkich, pojedynczych brodawkach o różowym kolorze. Niekiedy zlewają się one ze sobą w kalafiorowate wykwity. Zmianom czasem towarzyszy świąd i nieprzyjemny zapach. Wirus HPV umiejscowiony na błonie śluzowej jamy ustnej ma postać drobnych, płaskich, białawych zmian. 

Do objawów raka szyjki macicy należą: 

• krwawienie z dróg rodnych pomiędzy miesiączkami, 
• obfitsze niż zwykle miesiączki, 
• krwawienie po stosunku, 
• ból w podbrzuszu podczas stosunku lub przy oddawaniu moczu, 
• upławy o nieprzyjemnym zapachu, 
• bóle w okolicy krzyżowej. 

Jak wykryć obecność wirusa HPV?

Jak już wspomniano, badaniem, które umożliwia wykrycie nieprawidłowych komórek powstałych po zakażeniu wirusem HPV, jest cytologia. Nieprawidłowy wynik cytologii obliguje do wykonania testu na HPV wykorzystującego technikę PCR. Dzięki niemu można wykryć materiał genetyczny wirusów brodawczaka ludzkiego typu 2-37. Materiałem do badania obecności HPV jest w przypadku kobiet wymaz części pochwowej oraz kanału szyjki macicy, a w przypadku mężczyzn wymaz cewki moczowej. 

Na czym polega leczenie zakażenia wirusem HPV?

Leczenie zakażenia wirusem HPV dopasowuje się do rodzaju występujących dolegliwości. Łagodne zmiany poddaje się leczeniu farmakologicznemu lub usuwa metodą kriokoagulacji. Brodawki można zniszczyć, stosując laseroterapię, wypalanie za pomocą prądu elektrycznego lub zabiegi chirurgiczne. Aby zapobiec nawrotom choroby, pacjentom przepisuje się leki immunomodulujące. 

Jeśli zostaną wykryte zmiany spowodowane wysokoonkogennymi typami HPV, konieczne jest poszerzenie diagnostyki. Metoda leczenia raka uzależniona jest od stopnia zaawansowania nowotworu oraz tego, czy kobieta planuje w przyszłości ciążę. Najlepszym sposobem na uchronienie się przed zachorowaniem na raka szyjki jest szczepienie. Największą skuteczność osiąga, gdy jest wykonywane w wieku 12-13 lat. 

Bibliografia: 

1. Broniarczyk J., Koczorowska M., Durzyńska J., Warowicka A., Goździcka-Józefiak A., Struktura i właściwości wirusa brodawczaka ludzkiego, Biotechnologia 2010, 3 (90) 126-145. 
2. Olejek A., HPV jako czynnik etiologiczny raka szyjki macicy, Ginekologia Polska 2008, 79, 126-132. 
3. Luria L., Cardoza-Favarato G., Human Papillomavirus, Stat Pearls Publishing 2023.