Witamina B12 – pogromca anemii i zmian neurologicznych. Kiedy potrzebujesz jej więcej?

W 1835 roku po raz pierwszy zaobserwowano zaburzenie polegające na nieprawidłowej produkcji erytrocytów, znane dzisiaj pod nazwą anemia złośliwa. Sto lat później okazało się, że za chorobę odpowiadają nie tylko niedobory żelaza, ale też związek będący połączeniem kobaltu i fosforu – kobalamina, czyli witamina B12. Dlaczego witamina B12 jest ważna dla organizmu?

Czym jest witamina B12? 

Budowę witaminy B12 opisała Dorothy Crowfoot Hodgkin, za co zresztą otrzymała Nagrodę Nobla. Co wiemy dzisiaj o kobalaminie? Bez wątpienia należy podkreślić, że jest to nazwa stosowana w odniesieniu nie do jednego związku, ale ich grupy – kobalamin (zawierają w składzie układ korynowy), które występują w kilku formach: 

• cyjanokobalaminy, 
• hydroksylkobalaminy, 
• metylokobalaminy, 
• dezoksyadenozylokobalaminy. 

Tylko trzy ostatnie z wymienionych postaci kobalaminy są aktywnie biologicznie w organizmie człowieka. Cyjanokobalamina jest związkiem syntetycznym, który wykorzystuje się do produkcji suplementów stosowanych w leczeniu anemii złośliwej. 

Ponadto witamina B12 należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie, podobnie jak to ma miejsce w przypadku pozostałych witamin z grupy B i witaminy C. Magazynowana jest natomiast w wątrobie i mięśniach. Co ciekawe, jest to jedyna witamina, której synteza odbywa się wyłącznie w komórkach bakteryjnych. Organizm jej nie wytwarza, co oznacza, że należy ją dostarczać wraz z pożywieniem.

Jakie są właściwości witaminy B12? 

Aby poznać właściwości witaminy B12, należy najpierw przyjrzeć się procesom metabolicznym. A więc wchłanianie omawianego związku odbywa się w końcowym odcinku jelita cienkiego. Tam wiąże się on z glikoproteinami produkowanymi przez komórki w ścianach żołądka. Powstały kompleks uczestniczy w procesie produkcji komórek krwi. Ale to nie jedyna rola, jaką odgrywa witamina B12 w organizmie. Jest też ważna dla: 

• syntezy RNA i DNA w erytroblastach, czyli wyposażonych w jądro komórkach, z których powstają erytrocyty, 
• metabolizmu tłuszczu, 
• metabolizmu węglowodanów, 
• metabolizmu DNA, 
• prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego (uczestniczy m.in. w budowaniu otoczki mielinowej neuronów), 
• przyspieszania działania enzymów: syntazy metioninowej i mutazy metylmalonylo-CoA, 
• stabilizacji genomu człowieka (wraz z kwasem foliowym, w którego przemianie uczestniczy).

Co zawiera witaminę B12? 

Przyjęło się mylnie sądzić, że zapotrzebowanie organizmu na witaminę B12 mogą zaspokoić wyłącznie produkty odzwierzęce. Nie jest to jednak prawda. Również weganie i wegetarianie, stosując wykluczające diety, mogą mieć unormowany poziom kobalaminy. Związek występuje bowiem także w warzywach poddanych fermentacji oraz algach. 

Witaminę B12 znaleźć możesz w następujących produktach: 

Zapotrzebowanie na witaminę B12 

Zapotrzebowanie na witaminę B12 zmienia się wraz z wiekiem. Nie jest również identyczne dla wszystkich krajów. Podczas gdy w Polsce dzienne zalecane spożycie (RDA) kobalaminy wynosi dla kobiet i mężczyzn 2,4 µg/dobę, to w Stanach Zjednoczonych już nieco więcej, bo 2,4–2,8 µg/dobę, a w Niemczech – 3 µg/dobę. Zalecane dzienne spożycie witaminy B12 w Polsce jest wyższe dla kobiet będących w ciąży i karmiących piersią – RDA wynosi odpowiednio 2,6 µg/dobę i 2,8 µg/dobę. 

W przypadku dzieci i młodzieży, począwszy od narodzin, RDA wynosi:  

Normy witaminy B12 

Wartości referencyjne stężenia witaminy B12 we krwi zmieniają się w zależności od metod analitycznych przyjmowanych w wybranym laboratorium. Możesz spotkać się z oznaczeniem zakresu normy wynoszącym zarówno 211–911 pg/ml, jak i 140–700 pg/ml. Zawsze wiec kieruj się wartościami referencyjnymi podanymi przez laboratorium. Sam lekarz również będzie brał je pod uwagę podczas analizy kondycji twojego zdrowia.

Jak objawia się niedobór witaminy B12 w organizmie? 

Niedobory witaminy B12 są dość często diagnozowane u osób, które: 

• stosują nieprawidłowo zbilansowaną dietę, w której brakuje produktów zawierających kobalaminę, 
• przeszły gastrektomię (usunięcie żołądka), 
• zmagają się z zaburzeniem wchłaniania i wydalania witaminy B12 (np. na skutek schorzeń jelita krętego), 
• stosują leki ograniczające wchłanianie witaminy B12 (np. metforminę, tlenek azotu czy sulfazalazynę), 
• mają problem z nadmiernym wzrostem flory bakteryjnej jelit. 

Charakterystycznym objawem niedoboru witaminy B12 jest rozwijająca się anemia, której towarzyszyć może osłabienie, senność, utrata apetytu, a także nadmierne wypadanie włosów i bladość skóry. Jeśli zbagatelizujesz ten stan, hipowitaminoza może doprowadzić do zaburzeń neurologicznych (np. ataksji, czyli trudność w zachowaniu płynności ruchów), a nawet porażenia kończyn. Kobalamina ma też znaczenie w rozwoju chorób, takich jak stwardnienie rozsiane, miażdżyca czy dolegliwości sercowe. 

Jak rozpoznać nadmiar witaminy B12 w organizmie? 

Nadmiar spożytej witaminy B12 jest wydalany wraz z moczem, dlatego przedawkowanie kobalaminy jest niezwykle rzadko spotykane. W przypadku stosowania suplementów poza kontrolą lekarską może jednak wystąpić reakcja alergiczna, dla której charakterystyczne są krwawienia z nosa. 

Bibliografia 

1. A. Gryszczyńsa, Witaminy z grupy B – naturalne źródła, rola w organizmie, skutki awitaminozy, Postępy Fitoterapii 2009, nr 4, s. 229–238. 
2. A. Kośmiderek, K. Czaczyk, Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2010, nr 5 (72), s. 17–32. 
3. J. Biernat, M. Bronkowska, Interakcje z lekami – istotnym wskazaniem suplementacji diety witaminą B12, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2014, nr 4, s. 857–864. 
4. M. Mziray, P. Domagała, Witamina B12 – skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2016, nr 3 (48), s. 295–301. 
5. N. Barnasz, A. Dobosz, Witaminy w pigułce. Witamina B12, Instytut Jakości.