Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy, leczenie i dieta

Jedną z przyczyn występowania epizodów nawracających biegunek i bólów brzucha jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Choroba należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit o nie do końca poznanych przyczynach. Leczenie opiera się zwykle na farmakoterapii i zastosowaniu diety łagodzącej objawy.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – czym jest?

Choroba jest rodzajem przewlekłego zapalenia jelita grubego. W przebiegu schorzenia dochodzi do powstawania zmian w błonie śluzowej jelita o charakterze owrzodzeń. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego wiąże się z występowaniem nawracających biegunek (czasami z domieszką krwi) i bólów brzucha. Najczęściej choroba diagnozowana jest u pacjentów w wieku 15-25 lat, ale pojawić się może także u osób w innych grupach wiekowych.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny

Dokładna przyczyna rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie została poznana, ale przyjmuje się, że jej rozwój związany jest z defektami w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Układ immunologiczny niewłaściwie reaguje na czynniki środowiskowe, atakując błonę śluzową jelita grubego i wywołując stan zapalny w tym odcinku przewodu pokarmowego. Większość ekspertów uznaje, że w powstawaniu choroby największy udział ma połączenie czynników genetycznych (większą predyspozycję do wystąpienia nieprawidłowości mają osoby, w których najbliższej rodzinie ktoś choruje na nieswoiste zapalenie jelit) i środowiskowych (takich jak infekcje, stres, niezdrowa dieta).

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może objawiać się:

• nawracającymi biegunkami z domieszką krwi,
• okresowymi stanami gorączkowymi lub podgorączkowymi,
• częstymi i bolesnymi parciami na stolec,
• bólami skurczowymi jelit,
• uczuciem wzdęcia brzucha.

Może dodatkowo pojawiać się brak łaknienia, utrata masy ciała, niedokrwistość, stany obniżenia odporności. Powyższe objawy skutkują często osłabieniem całego organizmu pacjenta.

Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego diagnozowane jest na podstawie wywiadu medycznego, badania fizykalnego (m.in. tkliwości brzucha) oraz testów takich jak:

• kolonoskopia,
• badania obrazowe (rentgen, tomografia komputerowa),
• badanie krwi, mające na celu sprawdzenie, czy w organizmie toczy się stan zapalny oraz czy występuje niedokrwistość,
• badanie próbki kału (pozwala na wykluczenie choroby infekcyjnej jelit jako przyczyny objawów).

Jak leczyć wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą przewlekłą – cel postępowania to redukowanie odczuwanych objawów i jak najdłuższe utrzymywanie stanu remisji. Zwykle leczenie tego rodzaju nieswoistej choroby zapalnej jelit opiera się na terapii środkami farmakologicznymi, w niektórych przypadkach koniecznością staje się przeprowadzenie operacji usunięcia fragmentu lub całości jelita grubego.

U większości pacjentów stosuje się leki takie jak:

• aminosalicylany – zwykle pierwszy wprowadzany sposób leczenia, mogą być stosowane długoterminowo w celu zmniejszenia stanu zapalnego,
• kortykosterydy – silniejsze leki przeciwzapalne, stosowane czasowo w czasie rzutów choroby (przewlekłe ich przyjmowanie może wiązać się z negatywnymi skutkami ubocznymi, m.in. wzrostem masy ciała, cukrzycą, zmianami nastroju, osteoporozą),
• leki immosupresyjne – osłabiają układ odpornościowy, przez co hamują uszkadzanie jelita,
• leczenie biologiczne – redukuje zapalenie oddziałując na białka, które układ odpornościowy wykorzystuje do stymulacji stanu zapalnego.

Przed rozpoczęciem leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, także tych dostępnych bez recepty. Leczenie naturalne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego ziołami lub suplementami przyjmowanymi na własną rękę może być groźne dla zdrowia. W czasie terapii lekarz często zleca zażywanie określonych preparatów witaminowych i mineralnych, szczególnie na czas nasilenia objawów – w tym okresie trudno bowiem o dostarczenie wystarczającej ilości niektórych składników odżywczych z dietą. Przyjmuj je w dawkach zgodnych z ustaleniami specjalisty.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – dieta

Optymalna dieta we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego powinna uwzględniać produkty, które nie nasilają występujących objawów i jednocześnie dostarczają wystarczającej ilości energii i składników odżywczych, przede wszystkim żelaza, wapnia i białka. Ważne, by dieta w tej jednostce chorobowej pozwalała na pokrycie strat wynikających z obniżenia wchłaniania składników pokarmowych (wywołanych m.in. biegunkami).

Najważniejsze zalecenia dotyczące diety dla pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego można podsumować w kilku punktach:

• jedz 5-6 niedużych posiłków dziennie – niewielkie porcje mniej obciążają przewód pokarmowy, co może pomóc ci w kontrolowaniu objawów,
• pamiętaj o spożywaniu dużej ilości płynów – szczególnie w okresie nasilonych biegunek; polecanym napojem jest woda; kawa i alkohol mogą nasilać biegunki, niezalecane są także napoje gazowane,
• dieta w czasie zaostrzenia objawów powinna mieć obniżoną zawartość błonnika pokarmowego; zalecane produkty to m.in. jasne pieczywo, ryż, gotowane warzywa bez skórki i pestek, chude mięso i ryby gotowane, jaja gotowane, ziemniaki puree,
• w okresie remisji chcemy odbudować organizm – najlepiej, by dieta pozwalała na uzupełnienie składników, które mogły być niedoborowe w czasie nasilonych objawów, w związku z tym w wielu przypadkach zalecane jest prowadzenie diety o zwiększonej kaloryczności i podwyższonej podaży białka; podstawową zasadę stanowi włączenie do jadłospisu produktów z różnych grup: warzyw i owoców, produktów zbożowych, produktów mlecznych, jaj, ryb, mięsa, tłuszczów roślinnych.

Tolerancja określonych produktów spożywczych różni się u poszczególnych pacjentów. Na przykład, u niektórych osób chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego spożywanie mleka (także w okresie remisji) nasila objawy – zalecane jest wtedy spożywanie nabiału bez laktozy lub fermentowanych produktów mlecznych takich jak jogurty, kefiry, maślanka (nie należy całkowicie eliminować nabiału z diety ze względu na ryzyko niedoborów wapnia).

Ze względu na to, że pacjenci mogą różnie reagować na spożywanie części produktów, zaleca się im prowadzenie dzienniczków żywieniowych. Chorzy dokumentują w nich, co jedzą wraz z ewentualnymi adnotacjami dotyczącymi występujących później objawów. Wielu pacjentom pomaga to zidentyfikować produkty wywołujące u nich nasilenie symptomów.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – rokowania

Okresy zaostrzenia objawów u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego mogą trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Około 2/3 chorych w ciągu 10 lat po diagnozie doświadcza nawrotu. Niewielki odsetek pacjentów ma postać choroby, w której nie udaje się uzyskać całkowitej remisji.

Szacuje się, że 20-30 proc. pacjentów wymaga leczenia operacyjnego (zabiegu usunięcia jelita grubego) w związku z ostrymi powikłaniami lub brakiem skuteczności leczenia farmakologicznego. Osoby chorujące na wrzodziejące zapalenie jelita grubego mogą mieć wyższe ryzyko raka jelita grubego i niektórych ostrych komplikacji. Rokowania we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego zależą m.in. od wieku w czasie diagnozy i stopnia nasilenia objawów.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – powikłania

Powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego obejmują przede wszystkim:

• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych – chorobę, w której przewody żółciowe wątroby ulegają uszkodzeniu,
• zwiększone ryzyko raka jelita grubego,
• u dzieci i młodych osób: zaburzenie wzrostu i rozwoju.

U pacjentów mogą wystąpić także skutki uboczne zażywania niektórych leków (m.in. osteoporoza u chorych przyjmujących kortykosterydy).

Inne rodzaje zapalenia jelita grubego

Nie należy mylić wrzodziejącego zapalenia jelita grubego z innymi chorobami zapalnymi tego odcinka przewodu pokarmowego, które mają odmienne przyczyny i sposoby leczenia. Wśród innych rodzajów zapalenia jelita grubego wyróżnić możemy:

• zapalenie uchyłków jelita grubego,
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego,
• rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego.

Uchyłki jelita grubego to „kieszonki” tworzące się z błony śluzowej jelita grubego. Zwykle ich występowanie nie prowadzi do wystąpienia żadnych objawów. Czasami może jednak rozwinąć się stan zapalny uchyłków. Objawy zapalenia uchyłka jelita grubego to silny ból brzucha, gorączka, zaparcia lub biegunka oraz obecność krwi w stolcu. Leczenie uchyłków jelita grubego polega zazwyczaj na farmakoterapii antybiotykami i zastosowaniu kilkudniowej diety płynnej. W niektórych przypadkach konieczna jest operacja.

Mikroskopowe zapalenie jelita grubego zwykle przebiega nieco łagodniej niż inne rodzaje zapalenia jelita grubego. Objawia się wodnistymi biegunkami i skurczami brzucha. Nazwa schorzenia wskazuje na fakt, że choroby zmiany są niezauważalne gołym okiem, np. podczas kolonoskopii. Diagnostyka wymaga pobrania wycinka tkanki i zbadania go pod mikroskopem. Leczenie mikroskopowego zapalenia jelita grubego obejmuje najczęściej zmiany w diecie, zastosowana może być także farmakoterapia.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego wywołane jest czynnikiem infekcyjnym – zakażeniem bakterią Clostridium difficile, która namnaża się w jelicie grubym i produkuje toksyny, co skutkuje występowaniem wodnistej biegunki i uszkodzeniem ścian przewodu pokarmowego. Za wystąpienie rzekomobłoniastego zapalenia jelit odpowiedzialne jest najczęściej połączenie antybiotykoterapii i narażenia na środowisko, w którym bytuje bakteria (typowo do zakażeń dochodzi w szpitalach).

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Źródła:

1. National Health Service (2019) Ulcerative colitis.
2. Centers for Disease Control and Prevention (2018) Inflammatory bowel diseases (IBD).
3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (2018) Dieta dla chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji.
4. Peppercorn M., Kane S. i wsp. (2020) Clinical manifestations, diagnosis, and prognosis of ulcerative colitis in adults, UpToDate.
5. National Health Service (2017) Diverticular disease and diverticulitis.