Wskaźnik HOMA-IR – przydatność w diagnostyce insulinooporności 

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe i tryb życia sprawiają, że coraz więcej osób zmaga się z cukrzycą typu 2. Zaburzeniem, które poprzedza tę chorobę, jest insulinooporność. Niestety, nie zawsze daje w początkowym stadium wyraźne objawy, dlatego warto zadbać o diagnostykę. Co o insulinooporności mówi wskaźnik HOMA-IR? Jak go obliczyć? Czy jest to często stosowane narzędzie? 

Czym jest wskaźnik HOMA-IR? 

Wskaźnik HOMA-IR (ang. homeostasis model assessment of insulin resistance) wykorzystywany jest w ocenie insulinooporności. To nieprawidłowość, w której komórki tkanek stają się niewrażliwe na działanie insuliny. W zdrowym organizmie, po zjedzeniu posiłku zawierającego węglowodany trzustka uwalnia insulinę, której zadaniem jest przetransportowanie glukozy do wnętrza komórek. 

Gdy jednak komórki przestają być wrażliwe na insulinę, poziom glukozy we krwi utrzymuje się na wysokim poziomie. Wskaźnik HOMA-IR jest modelem matematycznym, który weryfikuje istniejąca zależność między wytwarzaną przez wątrobę glukozą a działaniem komórek beta trzustki odpowiedzialnych za uwalnianie insuliny i tym samym regulowanie gospodarki glukozy. 

Poza wskaźnikiem HOMA-IR do oceny insulinooporności wykorzystywane mogą być też wskaźniki opracowane przez badaczy pod kierownictwem Levy’ego: 

• wskaźnik HOMA2-IR, 
• wskaźnik funkcji komórek beta HOMA-%B, 
• wskaźnika insulinowrażliwości HOMA-%S. 

Kto powinien sprawdzić wskaźnik HOMA-IR? 

Lekarz może zlecić ci wykonanie pomiaru poziomu insuliny i glukozy, aby obliczyć wskaźnik HOMA-IR, jeśli zgłosisz mu objawy sugerujące insulinooporność: 

• senność poposiłkowa, 
• napady głodu, 
• ciągły głód na coś słodkiego, 
• ciągłe uczucie zmęczenia, 
• pogorszone samopoczucie, 
• problemy z zaśnięciem pomimo zmęczenia, 
• zaburzenia koncentracji, 
• przybieranie na wadze, 
• rozrost tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha (otyłość brzuszna), 
• nadciśnienie, 
• wzmożone pragnienie. 

Zanim jednak pojawią się jakiekolwiek objawy, przez wiele lat możesz w ogóle nie odczuwać, że insulinooporność się rozwija. Może ci dokuczać większe zmęczenie, które łatwo zrzucić na pracę. Częściej będziesz sięgać po słodkie przekąski, ale przypiszesz to robieniu zbyt dużych przerw między posiłkami. Jedynym wskaźnikiem tego, że tkanki przestają być wrażliwe na działanie insuliny, będą nieprawidłowe wyniki parametrów krwi. Dlatego warto zadbać o regularną profilaktykę. 

Jak obliczyć wskaźnik HOMA? Wzór 

Wskaźnik HOMA-IR wyliczany jest na podstawie oznaczonego laboratoryjnie stężenia insuliny i glukozy na czczo, a więc po zachowaniu postu trwającego minimum osiem godzin. Dane podstawiane są do następującego wzoru: 

stężenie glukozy na czczo [mmol/l] x stężenie insuliny na czczo [µIU/ml] / 22,5 

Natomiast dodatkowe wskaźniki HOMA2-IR, HOMA-%B i HOMA-%S wyliczane są na podstawie kalkulatora Oxford Centre for Diabetes, Endocrinology and Metabolism. 

Nie wiesz, jak obliczyć wskaźnik HOMA-IR? Obawiasz się, że nie będziesz w stanie właściwie podstawić danych laboratoryjnych? Wcale nie będziesz tego robić. Możesz skorzystać też z darmowych kalkulatorów wskaźnika IR w internecie. Wystarczy, że wpiszesz uzyskany w badaniu laboratoryjnym poziom glukozy i insuliny, a obliczy on ten parametr. 

Jakie są normy wskaźnika HOMA-IR? 

Zdrowe osoby o prawidłowej masie ciała powinny mieć wskaźnik HOMA-IR na poziomie 1.0. Jest to wartość prawidłowa, do której należy dążyć. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że drobne odchylenia są zależne od wieku, płci i rasy. Tym samym nie zawsze wynik inny niż 1.0 jest nieprawidłowy. Rolą lekarza jest ocenić uzyskany wynik w odniesieniu do twojego ogólnego stanu zdrowia i kondycji. 

Jak to wygląda w przypadku polskiej populacji? Jak wynika z badań pod kierownictwem Szurkowskiej, o insulinooporności można mówić, dopiero gdy wskaźnik HOMA-IR podwyższony będzie do poziomu 2,1 lub więcej. Z kolei wedle analiz Żyły ma to miejsce dopiero po przekroczeniu poziomu 2,5. Najczęściej lekarze stają na stanowisku, by za normę wskaźnika HOMA-IR przyjmować wartość poniżej 2,0 (im bliżej 1,0 – a nawet poniżej tej wartości – tym lepiej). Z kolei wskaźnik HOMA-IR u dzieci interpretuje się nieco inaczej, co przedstawiono w poniższej tabeli: 

 Miej jednak na uwadze, że wskaźnik HOMA-IR nie jest precyzyjnym narzędziem diagnostycznym. Dla uzyskania wiarygodnych pomiarów konieczne jest trzykrotne powtórzenie badania poziomu insuliny i glukozy, a i tak obliczony parametr nie może być traktowany jako pewny marker insulinooporności. Najczęściej wykorzystywany jest w prowadzonych badaniach naukowych, głównie dlatego, że nie ustalono jednoznacznych zakresów referencyjnych, którymi mogliby posługiwać się lekarze przy stawianiu diagnozy. 

Bibliografia: 

1. Gayoso-Diz P., Otero-Gonzalez A., Xose´ Rodriguez-Alvarez M., Gude F., Cadarso-Suarez C., Garcı´a e F., De Francisco A., Insulin resistance index (HOMA-IR) levels in a general adult population: Curves percentile by gender and age. The EPIRCE study, Diabetes Research and Clinical Practice 2011, s. 1-10. 
2. Kokot J. M., Pawlik-Sobecka L., Płaczkowska S., Żółcińska-Wilczyńska M., Piwowar A., Wskaźniki insulinooporności u młodych kobiet z prawidłową masą ciała w korelacji z ilością i dystrybucją tkanki tłuszczowej – badanie pilotażowe, Clinical Diabetes 2016, t. 5, nr 2, s. 41-48. 
3. Stawerska R., Łupińska A., Bieniek E., Lewiński A., Insulinooporność i stan przedcukrzycowy – diagnostyka i leczenie, Lekarz POZ 2021, nr 5, s. 358-365.