Wstrząs kardiogenny – objawy, postępowanie i leczenie w stanie zagrożenia życia

Wstrząs kardiogenny jest stanem niedostatecznej perfuzji tkanek spowodowanym dysfunkcją mięśnia sercowego. Jego najczęstszą przyczynę stanowi ostry zespół wieńcowy, ale to nie jedyny czynnik mu sprzyjający. Równie dobrze może być wynikiem kardiomiopatii, urazów serca, toksycznych zatruć, zatorów, zakrzepów lub tachykardii. Stanowi ogromne zagrożenie dla życia chorego, dlatego ważna jest szybka pomoc medyczna.

Wstrząs kardiogenny jest uważany za jedną z najczęstszych przyczyn zgonu. Jego charakterystycznym objawem są cechy hipoperfuzji narządowej oraz hipotonii. Chory ma przyspieszone tętno i oddech, zimną, bladą skórę i bardzo się poci. Ze względu na zaburzenia świadomości kontakt logiczny z nim jest mocno utrudniony. O uratowaniu życia pacjenta decyduje czas, w którym wdrożone zostanie leczenie.

Przyczyny wstrząsu kardiogennego

Do pojawienia wstrząsu kardiogennego predysponuje szereg czynników, dlatego przyczyny jego powstawania podzielono na:

• miogenne, takie jak: zawał lub zapalenie mięśnia sercowego, zatrucia substancjami toksycznymi oraz kardiomiopatie,
• mechaniczne, takie jak: urazy w okolicy serca, zakrzepy lub zatory, guzy mięśnia sercowego, niewydolność serca oraz pęknięcie przegrody komorowej,
• artmogenne, takie jak: tachykardia lub bradykardia.

Chory, który ma objawy wstrząsu kardiogennego, powinien otrzymać natychmiastową pomoc lekarską.

Objawy wstrząsu kardiogennego

Przy wstrząsie kardiogennym objawem charakterystycznym jest nasilająca się hipoperfuzja narządowa oraz hipotonia. U pacjenta można zaobserwować wzmożoną potliwość. Ma on też bardzo bladą i zimną skórę. Jego tętno jest przyspieszone, podobnie jak oddech. Co ciekawe, ciśnienie krwi nie zawsze ulega obniżeniu, a często nawet jest ono prawidłowe. U niektórych osób pojawia się oliguria (zmniejszone wydzielanie moczu) oraz zatrzymanie perystaltyki jelit. Wstrząs kardiogenny może też upośledzać oddychanie. Skutkuje to zatrzymaniem krążenia i zgonem pacjenta. Pacjenta ze wstrząsem uważa się za chorego w stanie krytycznym, który wymaga leczenia na oddziale szpitalnym.

Co zrobić, gdy pacjent ma objawy wstrząsu kardiogennego?

Jeżeli do wstrząsu kardiogennego nie doszło w szpitalu, należy rozluźnić ubranie chorego (pod szyją i w pasie, aby ułatwić mu oddychanie), otworzyć okno i natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. Jeśli pacjent stracił przytomność, to trzeba ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej. U niektórych osób objawy są na tyle charakterystyczne, że mogą być od razu rozpoznane przez lekarza pogotowia. U innych z kolei rozpoznanie wymaga szeregu badań diagnostycznych, które powinno się wykonać niezwłocznie po przewiezieniu chorego na oddział ratunkowy.

Przy wstrząsie kardiogennym postępowanie wiąże się przede wszystkim z utrzymaniem drożności dróg oddechowych. Pierwsza pomoc powinna zostać udzielona najszybciej, jak się da, ponieważ zwiększa to szanse pacjenta na przeżycie. Zatrzymanie akcji serca to częste powikłanie wstrząsu kardiogennego, dlatego bardzo ważne jest kontrolowanie oddechu chorego, a w razie ustania czynności życiowych – niezwłoczne rozpoczęcie reanimacji.

Diagnostyka u osoby ze wstrząsem kardiogennym

Chory po przewiezieniu do szpitala wymaga pilnej pomocy medycznej. Najważniejszą rzeczą jest monitorowanie oddechu, dlatego u pacjenta ocenia się parametry życiowe na podstawie tzw. ABC. Ten anglojęzyczny akronim pochodzi od pojęć: airway (drożność dróg oddechowych), breathing (akcja oddechowa) i circulatory system (akcja serca).

Gdy stan chorego jest stabilny, wykonuje się u niego resztę badań diagnostycznych, m.in. elektrokardiogram (EKG). Konieczne jest również echo serca przezprzełykowe, szereg badań laboratoryjnych i pulsoksymetria. Niektóre osoby wymagają zabiegów chirurgicznych, które udrożnią zatkane tętnice. Badania są niezbędne do wykluczenia hipowolemii, zatoru tętnicy płucnej, tętniaka aorty lub sepsy, również mogącej być przyczyną wstrząsu.

Leczenie wstrząsu kardiogennego

W przypadku wstrząsu kardiogennego leczenie jest przyczynowe. Choremu zaleca się farmakoterapię, lecz jest ona uwarunkowana czynnikiem, który przyczynił się do powstania tego stanu. Najczęściej podaje się leki rozszerzające naczynia np. nitroglicerynę lub diuretyki moczopędne. Nierzadko lignokainę lub dopaminę. Pacjent musi otrzymać tlen, a jeśli to konieczne, powinien zostać podłączony do respiratora. Jego parametry życiowe muszą być stale monitorowane.

Rokowania w przypadku wstrząsu kardiogennego nie są pomyślne. W ciągu 30 dni od wystąpienia objawów umiera około 40–60% pacjentów. W Europie wstrząs kardiogenny ma nawet 70 tysięcy osób rocznie, natomiast w Polsce około 5 tysięcy pacjentów w ciągu roku.