Wstrząs mózgu – przyczyny, objawy, pierwsza pomoc, leczenie

Wstrząs mózgu pojawia się najczęściej po mechanicznych urazach, a jego skutki nie są permanentne. Objawy wstrząsu mózgu utrzymują się kilka dni, znacznie rzadziej kilka tygodni lub miesięcy. Do rozpoznania wstrząsu mózgu konieczna jest konsultacja lekarska, a leczenie wstrząsu mózgu ma charakter zachowawczy. Jakie są objawy wstrząsu mózgu i jak wygląda pierwsza pomoc?

Wstrząs mózgu – co to jest?

Wstrząśnienie mózgu, określane potocznie jako wstrząs mózgu, to łagodne następstwo urazu głowy. Jego skutki są przemijające, natomiast czas trwania objawów klinicznych jest trudny do przewidzenia. Wstrząśnienie mózgu u dzieci (szczególnie u niemowląt) może nie dawać tak typowych objawów jak u dorosłych.

Jak dochodzi do wstrząsu mózgu?

Wstrząśnienie mózgu pojawia się najczęściej po mechanicznych urazach głowy, głównie w wypadkach komunikacyjnych przy zderzeniu, gwałtownym hamowaniu lub przyspieszeniu. Wstrząśnienia mózgu są również następstwem uprawiania sportu, np. narciarstwa, boksu, piłki nożnej lub hokeja. Częstym objawem jest utrata przytomności, na ogół chwilowa, której towarzyszy przemijająca utrata pamięci.

Wstrząs mózgu jest jednym z rodzajów urazów głowy, podczas których dochodzi do uszkodzenia lub zniszczenia elementów tkanki mózgowej. W zależności od stopnia uszkodzenia rozróżniamy:

• wstrząśnienie mózgu (powstają jedynie przejściowe zaburzenia w tkance mózgu),
• stłuczenie mózgu (tu dochodzi do rozległego obrzęku mózgu),
• zranienie mózgu (w tym przypadku mamy do czynienia z przerwaniem tkanki mózgowej, martwicą i krwotokiem).

Rodzaje i stopnie wstrząsu mózgu

Wyróżnia się trzy stopnie wstrząśnienia mózgu:

1. Stopień I – nie nastąpiła utrata przytomności, a objawy wstrząśnienia ustępują po 15 minutach od wypadku.
2. Stopień II – nie nastąpiła utrata przytomności, ale objawy wstrząśnienia utrzymują się dłużej niż 15 minut.
3. Stopień III – nastąpiła utrata przytomności.

Zawsze po urazie głowy wskazana jest kontrola lekarska.

Objawy wstrząsu mózgu

Zarówno u dziecka, jak i u dorosłego człowieka objawy wstrząśnienia mózgu mogą być podobne, jednak w praktyce u niemowląt i małych dzieci są mniej swoiste. Do typowych objawów wstrząsu mózgu zalicza się:

• zaburzenia pamięci wstecznej związane z okolicznościami wypadku,
• splątanie,
• utrata przytomności trwająca maksymalnie godzinę,
• zaburzenia mowy,
• nudności i wymioty,
• zawroty i bóle głowy,
• zmęczenie,
• światłowstręt,
• nadwrażliwość na hałas,
• problem z koncentracją,
• zaburzenia osobowości.

Po jakim czasie pojawiają się objawy wstrząśnienia mózgu? Czas pojawienia się objawów wstrząsu mózgu jest bardzo zróżnicowany. Mogą pojawić się od razy po urazie, a mogą ujawnić się ze znacznym opóźnieniem pod postacią depresji, problemów ze snem, drażliwości czy problemów z uczeniem się.

Wstrząs mózgu u dziecka

Wstrząs mózgu u niemowlaka czy starszego dziecka objawia się podobnie jak u dorosłych, choć objawy wstrząsu mózgu u dziecka mogą mieć dyskretny, niejednoznaczny charakter. Kilka chwil po incydencie (najwięcej wypadków u maluchów ma miejsce na placu zabaw lub podczas zabawy w domu) może wystąpić tzw. niepamięć wsteczna, trwająca kilka minut. Lekki wstrząs mózgu może objawiać się zaburzeniem równowagi, krwawieniem z nosa, zaburzeniem widzenia, nudnościami i wymiotami. Zarówno ból głowy, jak i zawroty zdarzają się sporadycznie i tylko przy cięższych urazach mogą utrzymywać się kilka tygodni. Po kilku dniach może dojść do zaburzeń neuropsychologicznych, w tym nadwrażliwości na hałas i światło, zaburzeń koncentracji i pamięci. Sygnałem alarmującym, wymagającym konsultacji lekarskiej, są objawy, które wcześniej nie występowały u dzieci po urazie, np.: zaburzenia snu, węchu i osobowości oraz depresja. Czasami osoby po silnych mechanicznych urazach są apatyczne i trudno jest nawiązać z nimi kontakt.

Wstrząśnienie mózgu u niemowlaka może nie dawać typowych objawów, jednakże często obserwuje się senność, wymioty oraz bladość skóry. Jeśli stan dziecka po uderzeniu nie pogarsza się w zakresie kontaktu, umiejętności i świadomości, jest żywotne i rodzic nie obserwuje nic niepokojącego, nie ma potrzeby pilnego zgłaszania się do szpitala. Dopiero obecność nudności i wymiotów czy innych niepokojących objawów powinno skłonić do konsultacji medycznej. Bardzo niepokojące objawy to zaburzenia orientacji, problemy z mową, zaburzenia rozpoznawania osób w otoczeniu, nierówność źrenic, nasilone wymioty, silne zawroty i bóle głowy, napad padaczkowy, zmiana w sposobie zachowania.

Jak rozpoznać wstrząs mózgu?

Rozpoznania dokonuje lekarz na podstawie wywiadu i badania neurologicznego. Kiedy stwierdzi, że istnieją wskazania do badania obrazowego, np. tomografii komputerowej, zleca ją, czasem również decydując się na badanie MR, czyli rezonansu magnetycznego. W przypadku niemowląt, kiedy tego typu diagnostyka jest dość trudna, podstawą jest USG, które jest w stanie zobrazować wszelkiego rodzaju krwawienia czy nieprawidłowości. Wykonuje się je przez ciemię przednie, które u najmłodszych pacjentów nie jest jeszcze zarośnięte.

Pierwsza pomoc przy wstrząsie mózgu

Gdy podejrzewany jest wstrząs mózgu, pierwsza pomoc powinna sprowadzać się do oceny, czy poszkodowany jest przytomny i sprawdzenia czynności życiowych (oddech, tętno). Należy unikać poruszania głową i pozostawać bez ruchu, aż do czasu przybycia fachowej pomocy.

Wstrząs mózgu – leczenie

Leczenie wstrząśnienia jest zachowawcze. Zazwyczaj wstrząśnienie mózgu nie pozostawia trwałych dolegliwości. Zaleca się natomiast ograniczenie aktywności fizycznej, jak również zbyt intensywnej pracy fizycznej. Do momentu ustąpienia objawów klinicznych pod postacią np. bólu głowy konieczne jest maksymalne ograniczenie intensywnych bodźców zewnętrznych. Warto więc odizolować chorego od głośnej muzyki, gier komputerowych czy bodźców świetlnych. Dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci. Czasami konieczne jest przyjęcie leków przeciwbólowych, choć uznaje się, że powinny być podawane z rozwagą. Całkowite zniwelowanie bólu i dobre samopoczucie może spowodować, że chory nie będzie przestrzegał zaleconego ograniczenia aktywności. W przypadku urazu głowy i podejrzenia wstrząśnienia mózgu nie powinno się dawać choremu leków, które zmniejszają krzepliwość krwi, gdyż może przyczynić się to do wzrostu ryzyka krwawienia w tkance mózgowej. Trudno powiedzieć, ile trwają objawy wstrząśnienia mózgu. Konieczna jest obserwacja chorego. Nie wolno bagatelizować jakiegokolwiek objawu mogącego sugerować pogorszenie ogólnego stanu pacjenta.

Powikłania wstrząsu mózgu

Najczęściej objawy wstrząsu mózgu mijają samoistnie, jednak niekiedy dochodzi do rozwoju zespołu powstrząśnieniowego. W jego przebiegu pojawiają się bóle i zawroty głowy, problemy z koncentracją i pamięcią. Objawy te mogą utrzymywać się przez wiele tygodni po urazie. Poważnym powikłaniem wstrząsu mózgu może być wylew krwi do przestrzeni pomiędzy mózgiem a oponą twardą.

Bibliografia:

1. Ferry B., DeCastro A., Concussion; 2020
2. Choroby wewnętrzne. Kompedium Medycyny Praktycznej pod red. A. Szczeklika i P. Gajewskiego; Medycyna Praktyczna 2010