Wszystko, co zawsze chcieliśmy wiedzieć o terapii, ale baliśmy się zapytać. Z pomocą przychodzi psycholożka Marta Sak

Jak terapia może wpłynąć na życie? Jak wybrać odpowiedniego terapeutę? Jak wygląda rzeczywistość za drzwiami gabinetu? Na te kluczowe pytania swojej najnowszej książce „Terapia bez tajemnic. Jak wybrać dla siebie najlepszą pomoc” w przystępny sposób odpowiada psycholożka Marta Sak, rozwiewając wątpliwości i obawy dotyczące zdrowia psychicznego. Hello Zdrowie objęło ten poradnik swoim matronatem medialnym.

„Terapia bez tajemnic. Jak wybrać dla siebie najlepszą pomoc” nie tylko dostarcza konkretnej wiedzy, ale także daje nadzieję wszystkim, którzy borykają się z trudnościami i zastanawiają się nad podjęciem terapii. To must-read dla każdego, kto pragnie lepiej zrozumieć siebie i proces terapeutyczny. Poniżej publikujemy fragment tej książki.

Kiedy potrzebna jest terapia?

Na pytanie postawione w tytule tego rozdziału teoretycznie już odpowiedziałam. Idź na terapię, jeśli jakakolwiek sfera twojego życia jest dla ciebie źródłem cierpienia. Uważam, że to właściwa i pełna odpowiedź, ale jednocześnie wiem, że nie każdy, kto sięgnie po tę książkę, będzie w stanie odnieść to kryterium do swojego życia. I to wcale nie dlatego, że jest mało bystry albo niechętnie nastawiony do zmiany.

Jest wiele osób, być może i ty, które nie do końca zdają sobie sprawę z tego, co tak naprawdę oznacza „cierpienie”. Sytuacje znacząco odbiegające od normy – a jednocześnie do rozwiązania przy wsparciu specjalistów zdrowia psychicznego – postrzegają jako „krzyż”, który każdy nosi i nosić powinien z pokorą. Przyczyny zapewne są różne. Po pierwsze: w mediach niekiedy normalizuje się kwestie, które nie powinny być normalizowane. „Winne” temu mogą być jednak również przekonania powszechne wśród starszych pokoleń. Być może rodzice czy dziadkowie mówili ci często, że życie jest ciężkie? Że współczucie należy się głodnym dzieciom w Afryce, a nie tobie? Że kiedyś ludzie nie mieli żadnych depresji, a współcześnie występujące trudności psychiczne są efektem nadmiernego dobrobytu? Na logikę możesz już wiedzieć, że to nieprawda, ale na poziomie czucia wciąż możesz dawać wiarę tym słowom.

Kolejna przeszkoda w sięganiu po pomoc: czasem nie odczuwamy cierpienia w sposób świadomy. Jak to możliwe? Otóż części zaburzeń zdrowia psychicznego towarzyszą różnego rodzaju zaburzenia świadomości i interpretacji rzeczywistości. Dla kogoś jego przekonanie, że zaraz zbankrutuje, i wynikająca z niego panika mogą być całkowicie racjonalne – mimo że nie ma ku temu żadnych przesłanek, a to przekonanie jest tak naprawdę przejawem zaburzeń lękowych. Osoby z chorobą afektywną dwubiegunową miewają okresy podwyższonego nastroju i napędu, są przekonane o własnej wyjątkowości i czują, że „sky is the limit”. To jednak stan dla człowieka nienaturalny, a poza tym to pozorne szczęście trwa krótko i po nim przychodzi faza depresji. Najbardziej obrazowy przykład tego, o czym mówię, to trudności osób ze schizofrenią, które nie mogą odróżnić tego, co istnieje naprawdę, od wytworów własnej wyobraźni.

Osoby zgłaszające się na interwencję kryzysową lub terapię często mówią mi też, że nie są pewne, czy dobrze robią, przychodząc do mnie, nie wiedzą, czy to, co się z nimi dzieje, to tylko przejściowy kryzys, czy zaburzenie psychiczne. Wydaje mi się więc, że wielu ludzi stawia sobie pytanie, z jakimi problemami można próbować radzić sobie samodzielnie, a kiedy zdecydowanie warto zgłosić się do psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry.

Właśnie dlatego piszę ten rozdział. Z pewnością nie uda mi się opisać w nim wszystkich zaburzeń zdrowia psychicznego ani wymienić wszystkich sygnałów świadczących o tym, że z naszą psychiką dzieje się coś niedobrego. Nie jest to nawet moją ambicją; w końcu ta książka to nie podręcznik do psychiatrii. Mam jednak nadzieję, że po jej lekturze lepiej zrozumiesz naturę powszechnie występujących zaburzeń psychicznych, a także różnych trudności, których nie ujęto w medycznych klasyfikacjach. Dzięki temu znacząco zwiększy się szansa, że w porę rozpoznasz sygnały, że coś niepokojącego dzieje się z twoją psychiką lub psychiką twoich najbliższych. A im szybciej zgłosisz się wtedy po pomoc, tym szybciej zażegnasz kryzys.

Czym jest zdrowie psychiczne i po czym poznać, że szwankuje?

Zdrowie psychiczne to nie tylko brak choroby. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że zdrowie psychiczne to „stan mentalnego dobrostanu, który umożliwia osobie radzić sobie z trudnościami dnia codziennego, realizować swój potencjał, pracować i uczyć się na zadowalającym poziomie oraz działać na rzecz swojej społeczności. Zdrowie psychiczne jest integralną częścią ogólnego dobrostanu i ma na nie nieodłączny, kluczowy wpływ”*.

Tę definicję możesz wykorzystać do zrobienia sobie prostego testu kondycji psychicznej. Spróbuj po prostu odpowiedzieć na pytanie: Czy przeczytane właśnie słowa dobrze opisują, jak zazwyczaj się czuję? Każdemu zdarzają się okresy, w których realizacja tych pięknych stwierdzeń jest niemożliwa, a my sami czujemy się jak beztalencia, nieroby czy kule u nogi dla swoich najbliższych. Problem – i potrzeba fachowego wsparcia – pojawia się wtedy, gdy czujemy się tak przez większość czasu i od dłuższego czasu – kilku tygodni lub kilku miesięcy.

Poniżej znajdziesz kilka pytań pomocniczych.

✔ Czy sądzisz, że dobrze radzisz sobie ze stresem? Czy sytuacje drobnych konfliktów lub innego rodzaju komplikacji w codziennym życiu nie wpływają na twoje samopoczucie nadmiernie? Nie doprowadzają do stanów silnego niepokoju, uczucia zagrożenia, nieadekwatnego do sytuacji, fizycznych dolegliwości?

✔ Czy czujesz, że pełnione przez ciebie stanowisko, zarobki lub wyniki w nauce są adekwatne do twojego potencjału intelektualnego i odzwierciedlają aktualne możliwości? Jeśli nie – czy podejmujesz kroki mające na celu zrozumienie przyczyn swojej sytuacji i jej zmianę na lepsze?

✔ Czy wywiązujesz się ze swoich ról i obowiązków w domu, pracy, szkole, lokalnej społeczności? Czy realizacja tych zadań co do zasady jest dla ciebie źródłem satysfakcji? Czy jesteś w stanie docenić wysiłek, jaki wkładasz w budowanie swojego życia na co dzień? Czy szukasz rozwiązań i starasz się sobie pomóc, gdy czujesz, że codzienne obowiązki zbytnio cię przytłaczają, zajmują zbyt dużo czasu lub ich realizacja jest nieefektywna?

✔ Czy uważasz, że masz wystarczająco dużo energii? Czy uważasz, że twoje ogólne samopoczucie fizyczne, apetyt, jakość snu, częstotliwość występowania różnych bóli i pospolitych chorób jest adekwatna do twojego wieku i stanu zdrowia fizycznego?

Ostatni podpunkt może brzmieć trochę jak nie z tej bajki. To, jak czujemy się fizycznie, bardzo często jest jednak wyznacznikiem naszego dobrostanu psychicznego. Oczywiście nie zawsze: jeśli boli cię złamana niedawno w wypadku samochodowym noga, to trudno tłumaczyć ten ból stresem w pracy. Często zdarza się jednak, że przez dłuższy czas towarzyszy nam ciągłe zmęczenie, bóle lub dziwne doznania z ciała, których lekarze różnych specjalności nie są w stanie logicznie wyjaśnić. Wyniki badań wskazują albo że jesteśmy całkowicie zdrowi, albo na takie odchylenia, które nie tłumaczą naszego samopoczucia w pełni. Nie oznacza to, że zmyślasz lub kłamiesz, opowiadając kolejnym lekarzom o swoich dolegliwościach. To, czego doświadczasz, może być jak najbardziej prawdziwe i jednocześnie mieć podłoże tylko lub głównie psychiczne. Jeżeli więc tygodnie lub miesiące badań i terapii u kolejnych specjalistów nie przynoszą efektu – rozważ konsultację z psychoterapeutą lub psychiatrą.

Natomiast jeżeli twoje odpowiedzi na pozostałe z powyższych pytań są negatywne – może, ale nie musi to być wskazanie do umówienia wizyty u psychologa, terapeuty lub lekarza. Zdarza się, że człowiek podskórnie czuje, że potrzebuje konsultacji z fachowcem, aby ktoś profesjonalnie ocenił jego stan psychiczny i podpowiedział, co dalej. Zdarza się również, że zakłócenia w sferach wskazanych w powyższych podpunktach poważnie upośledzają codzienne funkcjonowanie. Nasilenie odczuwanego cierpienia lub samo przeczucie to wystarczające powody do tego, by umówić wizytę. Jeśli jednak czujesz, że pomimo doświadczanych trudności funkcjonujesz relatywnie dobrze i nie masz jeszcze całkowitego przekonania co do podjęcia jakiejkolwiek terapii – możesz zacząć od czytania literatury samopomocowej. Na końcu tej książki polecam kilka rzetelnych pozycji, które już wielu osobom pomogły radzić sobie z obniżonym nastrojem, lękiem itp. Kiedy to nie pomoże, warto się przełamać i zgłosić do psychologa na kilka wspierająco-psychoedukacyjnych spotkań. Natomiast brak poprawy po skorzystaniu z pomocy psychologicznej jest wskazaniem do udania się na konsultację psychoterapeutyczną lub psychiatryczną. To, do kogo udasz się w pierwszej kolejności, nie ma większego znaczenia, bo jeden specjalista w razie potrzeby skieruje cię do drugiego.

W kolejnych punktach i rozdziałach Marta Sak wymienia i opisuje najczęściej występujące zaburzenia, w tym afektywne – związane z nastrojem, oraz zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia osobowości, PTSD oraz c-PTSD, zaburzenia odżywiania, snu, seksualne, ADHD i spektrum autyzmu, zaburzenia psychotyczne oraz uzależnienia. Każdy podrozdział zawiera opis jednostek chorobowych należących do danej grupy, ich objawy i zalecane metody leczenia.

„Terapia bez tajemnic. Jak wybrać dla siebie najlepszą pomoc”, autor Marta Sak, książka ukazała się 22 stycznie 2025 nakładem Wydawnictwa RM

* https://www.who.int/health-topics/mental-health/ (dostęp 01.08.2024); tłumaczenie autorki.