Zapalenie wyrostka robaczkowego – jakie są objawy i przyczyny?

Zapalenie wyrostka robaczkowego może mieć różne przyczyny. Najczęściej dochodzi do niego na skutek zatkania wyrostka przez kamienie kałowe. Schorzenie to charakteryzuje się zróżnicowanymi objawami, dlatego konieczna jest diagnostyka różnicująca z innymi chorobami jamy brzusznej.

Gdzie jest wyrostek robaczkowy?

Wyrostek robaczkowy to niewielkie, cewkowate uwypuklenie jelita grubego, a dokładniej kątnicy. Zwykle ma długość około 8–10 cm, ale zdarza się, że u niektórych osób przekracza 20 cm. Umiejscowiony jest z prawej strony, w okolicy prawego dołu biodrowego. Jednak jego położenie jest uwarunkowane indywidualnie, dlatego wyrostek może:

• zwisać swobodnie do miednicy mniejszej,
• leżeć tuż przy prawym talerzu kości biodrowej,
• ułożyć się między pętlami jelitowymi,
• znajdować się za kątnicą.

W rzadkich przypadkach u osób, u których zdiagnozowano nieprawidłowy skręt jelit, wyrostek robaczkowy znajduje się w okolicy lewego dołu biodrowego. Nietypowa lokalizacja, która wpływa na odczuwane objawy zapalenia wyrostka robaczkowego, niekiedy utrudnia postawienie jednoznacznej diagnozy. Funkcja wyrostka robaczkowego nie została do końca zbadana. Badania przeprowadzone w 2009 r. przez amerykańskich uczonych z Uniwersytetu Duke’a dowiodły, że pełni on rolę immunologiczną – wytwarza białe krwinki i magazynuje pożyteczne bakterie. Niemniej jednak nie wykazano, aby jego usunięcie wpływało negatywnie na funkcjonowanie organizmu.

Jakie są przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego?

Zapalenie wyrostka robaczkowego może być wywołane przez różne czynniki. Jego najczęstsze przyczyny to:

• zatkanie wyrostka przez kamienie kałowe – powstają one na skutek magazynowania się treści jelitowej wokół resztek odwodnionych włókien roślinnych. Kamienie kałowe mogą doprowadzić do niedokrwienia i martwicy ścian wyrostka, które są bezpośrednią przyczyną stanu zapalnego;
• obrzęk tkanki chłonnej – powoduje wzrost ciśnienia w świetle wyrostka robaczkowego, na skutek czego dochodzi do zaburzenia przepływu krwi;
• zmiany guzowate w obrębie wyrostka robaczkowego – to bardzo rzadka przyczyna stanu zapalnego.
• pasożyty przewodu pokarmowego – mogą zatkać światło wyrostka robaczkowego, do tego typu sytuacji dochodzi jednak rzadko.

Zapalenie wyrostka robaczkowego charakteryzuje się ostrym i nagłym przebiegiem. Nie wyróżnia się przewlekłego zapalenia wyrostka robaczkowego. Natomiast po fazie ostrej może powstać tzw. plastron – oblepienie zapalne wyrostka.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – u dzieci

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego zdarza się u dzieci dość rzadko. Nie różni się przy tym przebiegiem od choroby obserwowanej u dorosłych. Problem może nastręczać rozpoznanie zapalenia wyrostka u bardzo małego dziecka. Rodzica zaalarmować powinny przede wszystkim następujące objawy:

• Ból brzucha zwiększający się przy ucisku: dziecko płacze i nie chce, aby rodzice lub opiekunowie dotykali jego brzucha.
• Brak apetytu, wymioty, biegunka, zaparcia: ogólne objawy mogące wskazywać prócz zapalenia wyrostka na np. zatrucie pokarmowe;
• Stan podgorączkowy;
• Przyśpieszone tętno.

W przypadku niemowląt szczególnie ważna jest szybka interwencja lekarska – prócz pęknięcia wyrostka robaczkowego może u nich dojść do odwodnienia organizmu. Ogółem nie należy lekceważyć intensywnych objawów świadczących o problemach z układem pokarmowym. U dzieci raczkujących najczęstszą przyczyną zapalenia wyrostka jest połknięcie małego ciała obcego, np. części zabawki, guzika. Ciało obce jest usuwane wraz z treścią zalegającą w wyrostku w czasie operacji usunięcia wyrostka robaczkowego.

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego

Najbardziej typowy objaw zapalenia wyrostka robaczkowego to ostry ból brzucha – początkowo całego (ból trzewny rozlany), a następnie przemieszczającego się w kierunku prawego dołu biodrowego, tuż nad prawą pachwiną. Przebieg choroby może przyjąć różną formę – jest to związane z anatomicznym ułożeniem wyrostka robaczkowego. Ze względu na podobieństwo z innymi schorzeniami jamy brzusznej zapalenie wyrostka robaczkowego jest diagnozą zakładaną każdorazowo przy występowaniu bólów brzucha nieznanego pochodzenia. Pozostałe objawy, które mogą wystąpić przy zapaleniu wyrostka robaczkowego, to:

• utrata apetytu,
• nudności,
• wymioty,
• stan podgorączkowy lub gorączka,
• bóle i zawroty głowy,
• zatrzymanie gazów i stolca,
• częste oddawanie moczu – przy lokalizacji wyrostka w okolicach miednicy mniejszej,
• zatrzymanie moczu – jeśli dojdzie do perforacji wyrostka robaczkowego i zapalenia otrzewnej.

W badaniach klinicznych obserwuje się podwyższoną liczbę leukocytów oraz wzrost odsetka neutrofilów.

Wyrostek robaczkowy – nietypowe objawy zapalenia

Niekiedy, z racji umiejscowienia, objawy zapalenia wyrostka robaczkowego są nietypowe lub znacznie złagodzone, co utrudnia postawienie diagnozy. Najczęściej nie pojawia się ból, a jedynie delikatna tkliwość uciskowa. Mogą wystąpić także wzdęcia, ogólne osłabienie lub uczucie niestrawności. Jeżeli wyrostek jest położony blisko miednicy, dolegliwości bólowe pojawiają się z lewej strony i towarzyszy im parcie na pęcherz.

Zapalenie wyrostka robaczkowego w ciąży – objawy

U kobiet w ciąży objawy zapalenia wyrostka robaczkowego nie różnią się od objawów u innych dorosłych. Początkowo to: osłabienie, brak apetytu i ból w dole brzucha. Jednak symptomy zwykle są mylnie interpretowane jako dolegliwości ciążowe. Następnie ból przybiera na sile i dochodzą do niego: wymioty, gorączka, zaparcia i przyspieszenie tętna. Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego w ciąży polega na jego chirurgicznym usunięciu.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – diagnostyka

Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego ustala się na podstawie wywiadu, badań fizykalnych, morfologii krwi oraz USG jamy brzusznej. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej. Istotne znaczenie w diagnozowaniu ma badanie per rectum, podczas którego pacjent w przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego odczuwa bolesność. Inne stosowane metody to m.in. objaw Jaworskiego oraz Rovsinga. Ważnym etapem stawiania diagnozy jest wykluczenie innych schorzeń, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, ostre zapalenie trzustki, pęcherzyka żółciowego, a także odmiedniczkowe zapalenie jelit lub ostre zapalenie żołądkowo-jelitowe. U kobiet w wieku rozrodczym należy także wykonać pełne badanie ginekologiczne, w celu wykluczenia przyczyn ze strony układu rozrodczego.

Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego

Leczenie w przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego co do zasady wymaga interwencji chirurgicznej, podczas której usuwa się zmieniony zapalnie wyrostek i ewentualne skutki rozwoju procesu zapalnego w jamie brzusznej. Operacja może być wykonana techniką klasyczną lub za pomocą laparoskopu – nie ustalono, która metoda jest w tym przypadku bardziej skuteczna, stosowane są obydwie. U chorych, u których doszło do powstania nacieku okołowyrostkowego lub ropnia okołowyrostkowego, stosowane są antybiotykoterapia i obserwacja, czasem również drenaż przezskórny. Naciek zapalny jest wynikiem reakcji obronnych organizmu i doprowadza do ograniczenia obszaru zapalenia, dzięki czemu nie występuje rozlane zapalenie otrzewnej, stwarzające sytuację zagrożenia życia. Ponieważ operacyjne usuwanie nacieku jest obarczone ryzykiem powikłań, a jego obecność nie jest niebezpieczna, zazwyczaj w tym przypadku nie stosuje się interwencji chirurgicznej.

Bóle w jamie brzusznej zawsze mogą oznaczać zapalenie wyrostka robaczkowego lub inne poważne schorzenia. Diagnostyka medyczna jest konieczna. Im szybciej postawione jest rozpoznanie, tym większe szanse na wprowadzenie skutecznej terapii i powrót do zdrowia.

Zapalenie wyrostka robaczkowego – możliwe powikłania

Najgroźniejszym powikłaniem zapalenia wyrostka robaczkowego jest jego pęknięcie. Taka sytuacja doprowadza do zapalenia otrzewnej, której następstwem może być wstrząs septyczny, posocznica, a nawet zgon chorego.

Źródła:

1. Budner M., Zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci, Med Og. 2009;15(1):11–26
2. Białas M., Gryszkiewicz M., Podejrzenie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego – trudności w rozpoznaniu i metody wspomagające diagnostykę, Nowiny Lekarskie 2006, 75, 2, 184–192.