Wysoko wrażliwe dziecko a zespół Aspergera. Gdzie przebiega granica? 

Każde dziecko rozwija się inaczej, normy zachowań są bardzo szerokie. Jedne dzieci są bardzo powściągliwe emocjonalnie, podczas gdy inne płaczą bądź wybuchają gniewem sprowokowane przez pozornie błahe okoliczności. Zwykle nie ma powodów do zmartwień, czasem jednak warto zasięgnąć rady psychologa lub psychiatry, ponieważ może być to objaw wysokiej wrażliwości albo zespołu Aspergera. W oby wypadkach dziecko będzie potrzebować wsparcia, jednak nieco innego. 

Czym właściwie jest wysoka wrażliwość? 

Koncepcję wysokiej wrażliwości zaproponowała w latach 90. XX w. Eleine Aron, nazywając ją dokładnie wrażliwością na przetwarzanie sensoryczne (ang. sensory-processing sensitivity, SPS). Jak tłumaczą naukowcy z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz Polskiej Akademii Nauk, jest to cecha temperamentalna, która warunkuje rozwój psychospołeczny człowieka i dotyczy około 20-35% populacji w Polsce. 

Osoby wysoko wrażliwe przetwarzają bodźce napływające z zewnątrz i wewnątrz intensywniej i głębiej, przez co też szybciej oraz łatwiej dochodzi do ich przestymulowania. Są to też osoby, które silniej reagują emocjonalnie, a także wykazują zwiększoną empatię. Wszystko to sprawia, że ludzie wysoko wrażliwi częściej narażeni są na wystąpienie epizodów depresyjnych i zgłaszają inne trudności z funkcjonowaniem psychiki. 

W badaniu metodą rezonansu magnetycznego przeprowadzonym przez naukowców ze Stony Brook University na szesnastu uczestnikach, wykazano, że u osób z SPS obszary mózgu, które są zaangażowane w przetwarzanie wzrokowe wysokiego rzędu, są bardziej aktywne. To dowodzi, że istnieją różnice neuronalne u osób wysoko wrażliwych. 

Jak mierzona jest wysoka wrażliwość? 

Narzędziem, które pozwala stwierdzić wysoką wrażliwość, jest siedmiostopniowa Skala Osoby Wysoko Wrażliwej, która zawiera 27 pozycji, co pozwala ulokować badanego na kontinuum niskiej, średniej lub wysokiej wrażliwości. Uwzględnia ona pytania dotyczące m.in.: 

• zdolności dostrzegania drobnych szczegółów w otoczeniu,  
• odbioru sztuki, 
• podatności na nastrój innych, 
• wpływu kofeiny, bólu, głodu,  
• uczucia presji czasowej. 

Kilka słów o zespole Aspergera 

Zespół Aspergera jest wariantem zaburzenia ze spektrum autyzmu, charakteryzującym się poważnymi trudnościami komunikacyjnymi (werbalnymi i niewerbalnymi) oraz ograniczonymi, powtarzalnymi wzorcami zachowań. Jak tłumaczą naukowcy z Jawaharlal Nehru Medical College, nie są znane przyczyny tego zaburzenia neurorozwojowego, jednak coraz częściej zwraca się uwagę na uwarunkowania genetyczne i środowiskowe. 

Zespół Aspergera diagnozowany jest u 0,02-0,03% dzieci. Są to przede wszystkim chłopcy – proporcja zachorowań w stosunku do dziewcząt wynosi 8:1. Często u takich maluchów (a potem dorosłych) współwystępują inne zaburzenia, jak zachowania obsesyjno-kompulsywne, ADHD, zaburzenia snu, zespół Tourette’a i zaburzenia lękowe. 

Objawy zespołu Aspergera występują przez całe życie. Nie jest to zaburzenie, które można wyleczyć. Istnieją jednak metody wspierające codzienne funkcjonowanie takich osób, zwłaszcza że w niektórych przypadkach zaburzenie poważnie oddziałuje na życie społeczne i sposób komunikacji z otoczeniem. 

Jeszcze wysoka wrażliwość, czy już zespół Aspergera? 

Rodzic, opiekun prawny czy pedagog w szkole mogą zaobserwować, że zachowanie dziecka wyraźnie odbiega od normy. Nie są w stanie jednak samodzielnie postawić diagnozy. Może to zrobić psycholog lub psychiatra na podstawie wyników przeprowadzonych badań. 

Jednym z najważniejszych narzędzi pozwalających na diagnostykę zaburzeń ze spektrum autyzmu jest ADOS-2 (ang. Autism Diagnostic Observation Schedule), nazywane „złotym standardem”. Pozwala ocenić zdolności komunikacyjne, wchodzenia w interakcje społeczne, zabawy oraz zachowania stereotypowe (powtarzalne i ograniczone). 

Zarówno osoby z wysoką wrażliwością, jak i te z zespołem Aspergera mogą doświadczać nadwrażliwości sensorycznej. Jednak zespół Aspergera jest zaburzeniem neurologicznym, które wpływa na interakcje społeczne i komunikację, podczas gdy wysoka wrażliwość jest cechą osobowości związaną z intensywnym odbieraniem bodźców i emocji. Nie wszystkie osoby wysoko wrażliwe mają zespół Aspergera, choć niektóre osoby z tym zaburzeniem mogą również być wysoko wrażliwe. 

Bibliografia: 

1. Aron E. N., Aron A., Jagiellowicz J., Sensory Processing Sensitivity: A Review in the Light of the Evolution of Biological Responsivity, Personality and Social Psychology Review 2021, t. XX(X), s. 1-21. 
2. Aron E. N., Aron A., Sensory-Processing Sensitivity and Its Relation to Introversion and Emotionality, Journal of Personality and Social Psychology 1997, t. 73, nr 2, s. 345-368. 
3. Baryła-Matejczuk M., Poleszak W., Porzak R., Short Polish version of the Highly Sensitive Person Scale – exploring its multidimensional structure in a sample of emerging adults, Current Issues in Personality Psychology 2023, nr 11(1), s. 72-86. 
4. https://us.edu.pl/wydzial/wns/2023/01/24/wysokowrazliwa-osobowosc-badania-naukowe/ [dostęp 26.03.2025]. 
5. Jagiellowicz J., Xu X., Aron A., Aron E., Cao G., Feng R., Weng X., The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes, Social Cognitive and Affective Neuroscience 2011, nr 6(1), s. 38-47. 
6. Kurczewska E., Ferensztajn-Rochowiak E., Rybakowski J., Rybakowski F., Sensory processing sensitivity as a trait of temperament – evolutionary, socio-cultural, biological context and relation to mental disorders, Psychiatria Polska”2024, nr 58(2), s. 249-264. 
7. Motlani V., Motlani G., Thool A., Asperger Syndrome (AS): A Review Article, Cureus 2022, nr 11;14(11), s. 2-6.