Wzmożone napięcie u niemowlaka i dorosłych – czy się objawia i jak je skutecznie leczyć?

Wzmożone napięcie mięśniowe (tzw. hipertonia) to stan, w którym obserwuje się wyraźnie nadmierne napięcie mięśni kończyn i mięśni posturalnych utrudniające prawidłowe funkcjonowanie ruchowe pacjenta. Rozległość i objawy zaburzeń motorycznych organizmu zależą od stopnia uszkodzenia układu nerwowego.

Rehabilitacja wzmożonego napięcia mięśniowego jest niezbędna do ograniczenia postępu spastyczności i rozwinięcia powikłań wynikających z hipokinezy, np. przykurczów stawowych czy nieprawidłowych wzorców ruchowych. Zdiagnozowane wzmożone napięcie mięśniowe u noworodka należy poddać leczeniu możliwie szybko, aby ułatwić prawidłowy rozwój motoryczny i zapobiec problemom psychofizycznym w przyszłości.

Czym jest wzmożone napięcie mięśniowe?

Wzmożone napięcie mięśniowe u dorosłych i dzieci to nadmierne napięcie mięśni szkieletowych, głównie kończyn i grzbietu, będące wynikiem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli struktur rdzenia kręgowego bądź komórek tkanki mózgowej na skutek czynników wrodzonych lub nabytych. Wzmożone napięcie mięśniowe charakteryzuje się wyraźnym oporem na bierne rozciąganie mięśni, który wzrasta w miarę postępu szybkości ruchu i zmiany kierunku rozciągania oraz mimowolną aktywnością mięśni o charakterze stałym lub przerywanym. Wzmożone napięcie mięśniowe należy odróżnić od innych zaburzeń napięcia mięśniowego, np. sztywności czy dystonii.

Przyczyny wzmożonego napięcia mięśniowego

Przyczyn schorzenia doszukuje się w zaburzeniach pracy ośrodkowego układu nerwowego. Wzmożone napięcie mięśniowe mogą wywołać czynniki pierwotne i nabyte, np. wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka może wynikać z chorób uwarunkowanych genetycznie, niewystarczająco rozwiniętej kory mózgowej kształtującej się w trakcie życia płodowego za sprawą działania bodźców toksycznych i chemicznych od matki, niedotlenienia czy uszkodzenia mechanicznego podczas porodu. Wzmożone napięcie mięśniowe u starszych dzieci może powstać w wyniku chorób nowotworowych układu nerwowego, zatrucia szkodliwymi substancjami czy urazów mechanicznych głowy i kręgosłupa. Z kolei wzmożone napięcie mięśniowe u dorosłych wywołać może szereg chorób, np. stwardnienie rozsiane, udar mózgu czy choroba Parkinsona.

Objawy wzmożonego napięcia mięśniowego

Wzmożone napięcie mięśniowe przybiera charakterystyczny obraz w zależności do wieku pacjenta, np.:

• objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka to m.in.: mocno zaciśnięte pięści i skrzyżowane nogi, nieustępujące nawet podczas ciepłych kąpieli; prężenie się podczas leżenia na plecach i na boku; ciało układające się w łuk przypominający literę „C”; napinanie ciała wyraźnie mocniej po jednej stronie; opór mięśni nóg w trakcie zmiany pieluchy lub trzymania na rękach; kłopoty ze ssaniem; ogólny niepokój, drażliwość, płaczliwość,
• objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u dzieci starszych to dodatkowo trudności w utrzymaniu równowagi podczas siadania i stania, a także kłopoty z chodzeniem,
• objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u dzieci w wieku szkolnym to m.in. niezborność ruchowa motoryki małej; upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej; nieprawidłowy chód; koślawe kolana; słabsze wyniki kondycyjne obserwowane szczególnie na lekcjach wychowania fizycznego w szkole, podczas zabaw i zajęć pozaszkolnych,
• objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u dorosłych to głównie zniesienie odruchów powierzchniowych z jednoczesnym nasileniem odruchów głębokich, a także:
  • tzw. objaw scyzoryka, czyli reakcja mięśni na rozciąganie charakteryzująca się początkowym silnym oporem,
  • tzw. objaw rury ołowianej, czyli opór mięśni i innych struktur miejscowego układu ruchu wyczuwalny przez cały czas trwania ruchu  biernego, np. prostowania łokcia,
  • tzw. objaw koła zębatego, czyli wyczuwalny opór mięśni pojawiający się skokami.

Ćwiczenia i rehabilitacja przy wzmożonym napięciu mięśniowym

Wzmożone napięcie mięśniowe wymaga leczenia bez względu na zaawansowanie choroby. Leczenie obejmuje m.in.:

• farmakoterapię obniżającą napięcie mięśniowe,
• fizykoterapię o działaniu rozluźniającym, np. naświetlanie promieniami IR, okłady, hydromasaże, masaże, elektroterapia,
• ćwiczenia na wzmożone napięcie mięśniowe poprawiające wzorce ruchowe i opóźniające wtórne zmiany jak przykurcze i deformacje stawów. Ćwiczenia na wzmożone napięcie mięśniowe u dzieci i dorosłych oparte są przede wszystkim na założeniach metod Vojty i NDT Bobath. Terapia Vojty, czyli kierunkowa stymulacja poprzez odpowiednie ułożenie bądź uciśnięcie określonych stref na ciele pacjenta ma na celu wywołanie w nim potrzeby wykonywania ściśle określonego, a zarazem prawidłowego wzorca ruchowego. Z kolei NDT Bobath polega na hamowaniu patologicznych wzorców ruchowych i nauce postępowania zgodnie z naturalnym rozwojem ruchowym.