Zaburzenia afektywne silnie wpływają na emocje i codzienne życie

Zaburzenia afektywne to trudności psychiczne, które dotyczą nawet 10% populacji. Obecnie wyróżniane są dwa główne typy tych problemów, a więc zaburzenia afektywne jednobiegunowe i dwubiegunowe. Chcesz się dowiedzieć, czym się one charakteryzują i jak je leczyć? Koniecznie przeczytaj artykuł.  

Czym są zaburzenia afektywne? 

Zaburzenia afektywne, nazywane inaczej zaburzeniami nastroju, cechują się przede wszystkim obniżonym lub podwyższonym samopoczuciem, występującym przez dłuższy czas. Wśród tego typu trudności psychicznych wyróżnia się: 

• zaburzenia afektywne jednobiegunowe, 
• zaburzenia afektywne dwubiegunowe, 
• epizod maniakalny, 
• epizod depresyjny, 
• depresję sezonową (SAD), 
• inne zaburzenia nastroju.

W wyżej wspomnianych chorobach pojawiają się zwykle nie tylko symptomy typowo psychiczne i emocjonalne, ale także somatyczne, a więc fizycznie odczuwane przez pacjenta. Ta ostatnia kategoria objawów może dotyczyć bólu głowy, brzucha, nudności, bezsenności i innych. 

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe 

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe, inaczej nazywane depresją nawracającą, dotyczą nawet 6% społeczeństwa. Na wystąpienie depresji mogą wpływać różne czynniki, zarówno genetyczne, jak i środowiskowe oraz osobowościowe. Do najważniejszych objawów depresji nawracającej można zakwalifikować: 

• obniżenie nastroju, a więc smutek, chandra, zniechęcenie do życia, 
• spowolnienie myślenia, obniżenie ogólnego napędu psychomotorycznego, brak energii, osłabienie, 
• zaburzenia rytmu dobowego, w tym bezsenność lub płytki i przerywany sen.  

W przebiegu zaburzenia afektywnego jednobiegunowego mogą pojawić się również takie symptomy jak trudności z koncentracją, myśli samobójcze, a także brak zdolności do podejmowania decyzji. Wśród innych rodzajów zaburzeń afektywnych jednobiegunowych wymienia się także manię, hipomanię oraz depresję sezonową. W niektórych przypadkach depresja nawracająca może przekształcić się w zaburzenie afektywne dwubiegunowe.  

Mania i hipomania 

Epizody maniakalne można opisać jako przeciwieństwo tych depresyjnych. Do najważniejszych symptomów kwalifikuje się tutaj: 

• podwyższony nastrój, 
• wzmożoną aktywność, gadatliwość, 
• poczucie, że można osiągnąć różnego rodzaju cele, sukcesy, 
• chęć podejmowania ryzyka,  
• znacznie podniesiony poziom libido, częstsze myśli na temat seksu, 
• wysoką chęć do spożywania alkoholu lub narkotyków, 
• nienaturalne podniecenie.  

Możliwe jest również wystąpienie hipomanii, która ma podobne objawy do tych opisanych powyżej, jednak przebiega łagodniej i trwa zwykle kilka dni (od 4. do kilkunastu). W przypadku hipomanii istnieje szansa na to, że osoby z otoczenia nie zauważą zmian w zachowaniu chorego, zwłaszcza jeśli nie przebywają z nim codziennie. 

U niektórych osób występuje mania psychotyczna, cechująca się zmianami nastroju, omami, urojeniami, natrętnymi myślami, a także słyszeniem głosów. W tym wypadku konieczne jest skontaktowanie się z psychiatrą i zażywanie leków przeciwpsychotycznych. 

Depresja sezonowa (SAD) 

Depresja sezonowa ma podobne objawy do zaburzenia afektywnego jednobiegunowego, jednak jej przyczyny i czas trwania są inne. W tym wypadku czynnikiem powodującym schorzenie jest zmiana pory roku na zimową. Chodzi o brak dostępu do światła słonecznego, rzadsze wychodzenie z domu, niemożność wykonywania różnych aktywności na świeżym powietrzu. 

Symptomy SAD pojawiają się więc najczęściej w okresie jesiennym, a znikają na wiosnę. Apatia, smutek, płaczliwość, brak energii oraz trudności ze snem to najbardziej charakterystyczne objawy tego zaburzenia. Zwykle pierwszym symptomem jest brak energii, potem pojawia się spowolnienie psychoruchowe oraz przewlekłe zmęczenie. Dopiero później pojawiają się zaburzenia emocjonalne. 

W procesie leczenia wykorzystywana jest nie tylko psychoterapia, ale także fototerapia, czyli ekspozycja skóry na sztuczne światło przypominające słoneczne. Metoda ta jest bardzo czasochłonna, jednak przynosi zwykle doskonałe rezultaty. Niestety depresja sezonowa ma skłonność do nawracania. 

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe 

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (w skrócie ChAD) to problem natury psychicznej, w którym naprzemiennie występują dwie całkowicie różne patologie, cechujące się innymi symptomami, a więc depresja oraz mania. Pełnoobjawowy ChAD dotyka około 2% ludzi, natomiast spektrum tego zaburzenia pojawia się nawet u 11% społeczeństwa. Choroba afektywna dwubiegunowa ma niezwykle skomplikowaną etiologię, ponieważ jej przyczyny mogą być zarówno genetyczne i neurologiczne, jak i środowiskowe oraz osobowościowe. 

W ChAD występują symptomy depresyjne, które są podobne do tych w zaburzeniu afektywnym jednobiegunowym. Zwykle pojawiają się więc tutaj takie objawy jak niepokój, smutek, obniżony nastrój, brak energii i chęci do życia, utrata dotychczasowych zainteresowań oraz niski poziom samooceny. Niestety powtarzające się, wielomiesięczne symptomy depresji, mogą doprowadzić do wielu trudności w codziennym życiu, a więc rezygnacji z pracy i kontaktów społecznych, a nawet prób samobójczych.

W trakcie choroby afektywnej dwubiegunowej występują również okresy manii, które zwykle trwają krócej niż te depresyjne. Mania cechuje się tutaj następującymi objawami: 

• nadmiernie podwyższony nastrój, 
• bardzo dużo energii do życia, trudności z koncentracją, 
• podejmowanie zachowań ryzykownych, w tym także związanych z nadużywaniem alkoholu i innych środków psychoaktywnych, 
• spontaniczne, nieprzemyślane kontakty seksualne, brak hamulców społecznych, 
• podwyższony napęd psychoruchowy, zawyżona samoocena, 
• przesadny optymizm, snucie wielu planów, pojawienie się nowych zainteresowań.

Epizody maniakalne są niezwykle niebezpieczne, ponieważ osoby chore nie mają świadomości zaburzenia. Właśnie dlatego pacjenci są narażeni na różne długofalowe konsekwencje swoich zachowań takie jak spłata zaciągniętych kredytów, liczne kontakty seksualne, przewlekłe problemy zdrowotne, utrata pracy, zaburzenie kontaktów społecznych. 

Rozpoznawanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest o tyle trudne, że w sytuacji, gdy pacjent trafi do psychiatry lub psychologa w momencie dominacji symptomów depresyjnych albo maniakalnych, to zaburzenie może zostać mylnie zdiagnozowane. Szczególne znaczenie ma więc przeprowadzenie wywiadu, a także kwestionariuszy i testów diagnostycznych.  

Jak leczyć zaburzenia nastroju? 

Terapia zaburzeń nastroju zależy od rodzaju choroby, jej przebiegu i symptomów. W zdecydowanej większości przypadków łączona jest psychoterapia z farmakoterapią, a to oznacza, że stosowane jest leczenie interdyscyplinarne, łączące wizyty u psychoterapeuty oraz psychiatry. W sytuacji, gdy choroba nie niesie ze sobą wyraźnych objawów, możliwe jest jedynie wprowadzenie spotkań z psychologiem. 

Proces leczenia może trwać od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy. W przebiegu ChAD szczególnie istotne jest zwracanie uwagi na zmiany symptomów, a także wprowadzanie odpowiednich leków. Podawane są farmaceutyki stabilizujące nastrój (w okresach depresyjnych) oraz leki przeciwpsychotyczne (w okresach manii). Psychoterapia z kolei jest najważniejsza w czasie remisji. Oznacza to, że osoby cierpiące na ChAD zwykle wymagają pomocy psychologicznej przez całe swoje życie. Bardzo duże znaczenie ma motywacja chorego do poszukiwania pomocy i wsparcia społecznego.

Dodatkowo w zaburzeniach nastroju istotna jest psychoedukacja, która pomaga w zrozumieniu mechanizmów danej choroby, a także jej przyczyn, pierwszych symptomów (co jest bardzo ważne w ChAD) oraz metod leczenia. W szczególnych przypadkach cały proces może wymagać hospitalizacji, na przykład, gdy u chorego pojawiają się myśli samobójcze, zachowania niebezpieczne dla otoczenia lub dla samego pacjenta. Kompleksowe leczenie sprawia, że okresy remisji są znacznie dłuższe, a objawy zostają zminimalizowane.

Bibliografia: 

1. Angst J., Ajdacic-Gross V., Rössler W., Klasyfikacja zaburzeń nastroju, Psychiatria Polska 2015, 49: 663-671.
2. Jakuszkowiak-Wojten K., Gałuszko-Węgielnik M., Wojtas A., Rola psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, Psychiatria 2012, 9: 36-41.
3. Panasiuk B., Panasiuk K., Panasiuk A. A., Zaburzenia depresyjne i afektywne (diagnoza, terapia i profilaktyka), Zeszyty Naukowe Gdańskiej Szkoły Wyższej 2018, 21: 49-64. 
4. Rybakowski J, Koncepcja spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, Psychiatria 2008, 5: 75-82.