Zaburzenia integracji sensorycznej. Jakie są objawy u dzieci i dorosłych?

Zaburzenia integracji sensorycznej dotykają co dwudzieste dziecko. Także u dorosłych, u których w dzieciństwie zaniedbano ten problem, występują charakterystyczne objawy. Skąd biorą się zaburzenia integracji sensorycznej? Jak je rozpoznać u dzieci? Czy ich występowanie oznacza autyzm?

Co to są zaburzenia integracji sensorycznej? 

Zaburzenia integracji sensorycznej (ang. sensory integration, SI) to nieprawidłowe przetwarzanie bodźców przez mózg. Mówiąc bardziej obrazowo, integracja sensoryczna to nieświadomy proces, w którym układ nerwowy odbiera i przetwarza informacje docierające do niego z receptorów. W przypadku zaburzeń integracji sensorycznej dochodzi do nieprawidłowego przetwarzania następujących bodźców: 

• wzrokowych; 
• słuchowych; 
• węchowych; 
• smakowych; 
• równowagi (zmysłu równowagi, inaczej układ przedsionkowy); 
• czucia (zmysł propriocepcji). 

Rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej 

Zaburzenia integracji sensorycznej dzielą się na: 

• zaburzenia ruchowe – potocznie określane przez osoby postronne jako niezdarność czy dwie lewe ręce; 
• zaburzenia modulacji sensorycznej – nadwrażliwość (zbyt mocne odczuwanie) lub podwrażliwość (słabe lub opóźnione odczuwanie) na bodźce; 
• zaburzenia różnicowania sensorycznego – trudność z odróżnianiem bodźców i ich umiejscowieniem. 

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej 

Pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, już w okresie niemowlęctwa. Symptomy stają się bardziej widoczne, gdy dziecko trafia do placówek oświatowo-wychowawczych i edukacyjnych. Wśród objawów, które mogą świadczyć o zaburzeniach integracji sensorycznej, wymienia się: 

• nadwrażliwość na niektóre dźwięki; 
• nadmierną lub niedostateczną wrażliwość na ból; 
• nadmierną lub niedostateczną wrażliwość na temperaturę; 
• zbyt głośne lub zbyt ciche mówienie; 
• trudności ze skupieniem uwagi, rozproszenie; 
• wybiórczość pokarmową – wiele pokarmów jest „niejadalnych”, np. wywołuje odruch wymiotny nie tylko ze względu na smak, ale też konsystencję; 
• niechęć do brudzenia rąk podczas zabaw czy jedzenia; 
• niezdarność, potykanie się, „wpadanie” na meble i ściany, upuszczanie przedmiotów; 
• trudności w wykonywaniu prostych ćwiczeń fizycznych, np. na zajęciach wychowania fizycznego; 
• nadwrażliwość lub brak wrażliwości na zapachy; 
• nietolerancję różnych tkanin, niechęć do noszenia szalików czy golfów, nadwrażliwość na metki; 
• nadwrażliwość na dotyk – odbieranie bodźców dotykowych nieadekwatnie do ich siły, np. nazywanie „uderzeniem” przypadkowego potrącenia; 
• impulsywność, bardzo silne reakcje emocjonalne; 
• ospałość i powolność lub przeciwnie – nadmierną aktywność; 
• nietolerancję na zmianę planów. 

Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej 

Często trudno ustalić jedną przyczynę zaburzeń integracji sensorycznej. Wśród czynników wpływających na rozwój zaburzenia wymienia się: 

• czynniki genetyczne; 
• czynniki prenatalne – spożywanie w ciąży alkoholu i zażywanie narkotyków; 
• problemy okołoporodowe – komplikacje podczas porodu, wcześniactwo; 
• niewystarczająca stymulacja sensoryczna w pierwszych miesiącach życia (np. gdy dziecko przebywało w domu dziecka). 

Czy zaburzenia integracji sensorycznej to autyzm?  

Obraz dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej może kojarzyć się z autyzmem lub niepełnosprawnością intelektualną. Prawdą jest, że zaburzenia SI często występują wraz ze spektrum autyzmu, ADHD, mózgowym porażeniem dziecięcym, Zespołem Downa czy płodowym zespołem alkoholowym (FAS). Samo występowanie zaburzeń integracji sensorycznej nie oznacza jednak ani niepełnosprawności, ani spektrum autyzmu. Zaburzenia SI mogą występować jako odrębny, niezależny problem. 

Leczenie zaburzeń integracji sensorycznej 

Nie ma jednej terapii zaburzeń integracji sensorycznej. Podejmowane przez terapeutów metody dopasowane są do wieku pacjenta, nasilenia objawów czy towarzyszących schorzeń.  Ćwiczenia w pracowniach SI polegają głównie na dostarczaniu potrzebującemu odpowiedniej dawki doznań sensorycznych. 

Leczenie zaburzeń integracji sensorycznej u niemowląt 

Jeśli dziecko często płacze bez powodu, jest nadwrażliwe podczas wykonywania przy nim czynności pielęgnacyjnych albo ma trudności z jedzeniem wielu pokarmów, zgłoś się do lekarza w celu postawienia diagnozy oraz w dalszej kolejności do fizjoterapeuty. Terapia SI u niemowląt polega przede wszystkim na wykonywaniu czynności pielęgnacyjnych w sposób, który będzie łagodził objawy zaburzeń integracji sensorycznej. Instruktaże dotyczące postępowania z dziećmi z takimi problemami przekazują wykwalifikowani terapeuci SI. 

Skutki nieleczonych zaburzeń integracji sensorycznej 

Zaburzenia integracji sensorycznej nie mijają same. Zaniedbanie tego problemu u dzieci skutkuje zaburzeniami integracji sensorycznej u dorosłych. Osoby cierpiące na zaburzenia SI często są odbierane przez otoczenie jako niegrzeczne, nadwrażliwe czy niezdarne. Warto pamiętać, że niektóre zachowania uznawane za dziwne, np. noszenie zatyczek do uszu w miejscach publicznych czy wycinanie metek w ubraniach, nie są przejawem ekstrawagancji, a sposobami na układ nerwowy, który „nie radzi” sobie z różnymi bodźcami. 

Bibliografia: 

1. Cichorz-Sadowska J., Zrozumieć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej, Sztuka leczenia 2007, 1-33. 
2. Kaniewska-Mackiewicz E., Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na codzienne funkcjonowanie oraz naukę w szkole, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Gospodarki, seria Edukacja-Rodzina-Społeczeństwo 2021, (5): 91-117. 
3. Kilroy E., Aziz-Zadeh L., Cermak S., Ayres Theories of Autism and Sensory Integration Revisited: What Contemporary Neuroscience Has to Say, Brain Sciences 2019, 21, 9(3): 68. 
4. Stańczyk M., Zaburzenia integracji sensorycznej a trudności w nauce, Życie Szkoły 2014, nr 3: 10-13.