Zaburzenia OCD

Na pewno znasz taką „trochę” dziwną osobę: musi mieć wszystko zawsze w odpowiednim porządku, a wychodząc z domu, niczym bohater „Dnia świra”, ma swój rytuał. Gdzie przebiega granica między niewinnym dziwactwem a zaburzeniem? Psycholog Urszula Struzikowska – Marynicz rozwiewa wątpliwości.

Zaburzenia OCD – co to

Zaburzenia OCD to z angielskiego obsessive-compulsive disorder – zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Osoba dotknięta tymi zaburzeniami ma potrzebę powtarzania pewnych czynności lub zachowań – to właśnie kompulsje, albo ma natrętnie powtarzające się myśli – czyli obsesje.

Tyle, jeśli chodzi o definicję. Jak w praktyce wyglądają takie zachowania? Jakie jest ich podłoże, skąd się biorą? Czy u każdego z nas mogą wystąpić zaburzenia OCD?

Psycholog Urszula Struzikowska-Marynicz wyjaśnia:

– Są pewne sygnały wskazujące na osobowość obsesyjno- kompulsywną czyli inaczej anankastyczną.

Taka osobowość charakteryzuje się brakiem elastyczności poświęconej na rzecz skrajnego perfekcjonizmu. Do tego brak otwartości na doświadczenia, a za to nadmierne skupienie na porządkowaniu otoczenia. Nadmierne przykładanie wagi do porządku, szczegółów, zasad.

Kiedy można zacząć się niepokoić? Zamiłowanie do porządku postrzegane jest przecież jako zaleta, a nie wada.

– Osoba o tym typie osobowości ma trudności w organizowaniu sobie wypoczynku – dodaje psycholożka. – Zaangażowanie w pracę i czynności związane z kontrolą nad otoczeniem i jego uporządkowywaniem uniemożliwiają spontaniczność i „nicnierobienie” w celu odpoczynku.

Na czym polegają zaburzenia OCD

Jak wygląda codzienne funkcjonowanie osób z zaburzeniami OCD? Czy nienaturalnie zintensyfikowany „zapał” i problem ze spontanicznością rzeczywiście mogą zaburzać normalne funkcjonowanie?

– Osoba taka przejawia również tendencję do gromadzenia przedmiotów (nie mylmy takiej aktywności z zespołem Diogenesa, zbieractwem) – wymienia Urszula Struzikowska-Marynicz. – Niechętnie powierza zadania innym osobom, w przekonaniu i w poczuciu wewnętrznego przymusu wykonania ich jak najlepiej. Ponadto może przejawiać nadmierną oszczędność nieadekwatną do rzeczywistej sytuacji ekonomicznej, sztywność, upór.

Jakie mogą być rodzaje zaburzeń kompulsywnych? – Zaburzenia obsesyjno- kompulsywne wyróżnia kilka postaci tych problemów: zaburzenia z przewagą myśli natrętnych, myśli i czynności natrętne mieszane, zaburzenia z przewagą natrętnych czynności, oraz zaburzenia obsesyjno- kompulsywne nieokreślone i inne.

Statystycznie na zaburzenia OCD cierpi nawet 3 proc. ludzi. Większość z nich, jak podają naukowcy, ma również inne problemy emocjonalne i społeczne [por. W. Krzyszkowiak, M. Kuleta-Krzyszkowiak, E. Krzanowska, Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD), w: Psychiatr. Pol. 2019; 53(4): 825–843]

• 92 proc. ma problemy z nawiązywaniem relacji z powodu zaniżonej samooceny
• 90 proc. ma również inne problemy psychiczne jak depresja, CHAD, zaburzenia odżywiania, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości czy schizofrenia
• 73 proc. ma problemy rodzinne
• 62 proc. ma problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni
• 58 proc. ma problemy z edukacją (kontynuacją i ukończeniem)
• 47 proc. z utrzymaniem pracy
• 40 proc. z podjęciem pracy w ogóle (są niezdolni do pracy)
• 13 proc. pacjentów z natręctwami próbuje odebrać sobie życie

– Rytuały, impulsy i niekiedy nieprzewidywalne napięcie i przymus jego redukcji za pomocą absurdalnych gestów, krzyków itp. skutecznie utrudnia sprawne funkcjonowanie psychospołeczne jednostki oraz niestety jej rozwój – mówi psycholog Urszula Struzikowska – Marynicz.

Natręctwa, kompulsje, obsesje – rodzaje

Dla osoby, która nie doświadczyła zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych trudne bywa zrozumienie, na czym polega problem.

– Do natrętnych myśli zaliczamy często wstydliwe, niechciane, a nawet bolesne czy niedorzeczne treści, które się stale powtarzają, są przeżywane również jako własne – wyjaśnia psycholog Urszula Struzikowska-Marynicz.

Specjalistka wskazuje na najczęściej spotykane ukierunkowanie zaburzeń: – Te natrętne myśli również możemy kategoryzować w pewne grupy: obsesje dotyczące higieny, obsesje dotyczące porządku, natręctwo niepewności (czy zgasiłem gaz, światło, czy szklanki są czyste, czy sztućce w szufladzie nie pomieszały się itp.).

Jakie mogą być skutki dla osoby zmagającej się z problemem kompulsji?

– Czasem takie myśli uniemożliwiają wyjście z domu na czas, pomimo sprawdzania osoba stale nie jest pewna wykonanej poprawnie czynności, pojawiają się kolejne niepewności dotyczące podobnych treści, co sprawia, że osoba dotknięta tego typu zaburzeniami męczy się, frustruje, ma trudność z wyjściem na czas z domu, podjęciem czynności wymagających jej zaangażowania – wyjaśnia Urszula Struzikowska – Marynicz.

– Inną kategorią są natrętne impulsy, czyli nasilone myśli i potrzeby wykonania określonej czynności: zacząć krzyczeć, wykonać przymusowo określony gest, użyć określonego słowa i powtarzać, zastukać, potrzeć guzik czy przykładowo w określonych sytuacjach klasnąć w dłonie – wymienia psycholog.

Zaburzenia OCD – leczenie

Pomoc w tego typu zaburzeniach możliwa jest poprzez kontakt z właściwym specjalistą.

– Psychoterapia głównie w nurcie poznawczo – behawioralnym zawiera stosowanie technik umożliwiających między innymi redukcję i rozładowanie przeżywanego napięcia – podpowiada Urszula Struzikowska – Marynicz. – Oczywiście inne nurty psychoterapeutyczne również mogą przynieść pomoc i uwolnienie się od przymusu permanentnej kontroli i szeroko rozumianego porządkowania siebie i swego otoczenia.

Na czym polega proces terapeutyczny w przypadku leczenia zaburzeń OCD?

– Podczas terapii osoby z OCD konfrontują się ze swoimi lękami i natręctwami, myślami i rytualizacją dnia. To jest dla nich bardzo trudne. Wiąże się z doświadczeniem niepokoju, frustracji i niepewności co do powodzenia wysiłku, jaki bez wątpienia wkładają w uwolnienie się od permanentnego napięcia, które utrudnia im odpoczynek, zdrowe funkcjonowanie oraz nawiązywanie, budowanie i podtrzymywanie relacji społecznych.

Niektórzy mogą wesprzeć proces leczenia odpowiednimi środkami farmaceutycznymi.

– Pomocna jest farmakoterapia ze stosowaniem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny – wyjaśnia Urszula Struzikowska – Marynicz.

– Osoby dotknięte OCD zdają sobie sprawę, że ich natręctwa i impulsy są irracjonalne, dlatego trudno sięgnąć im po pomoc – przyznaje psycholog. – Często przeżywają z tego powodu wstyd i obawę przed brakiem akceptacji i odrzuceniem ze strony otoczenia, w którym chciałyby funkcjonować. 

Świadomość zaburzeń często bywa przyczyną, dla której są one przez pacjenta ukrywane (na ile to możliwe). Szacuje się, że mija 10 lat, zanim osoba zaburzona zwróci się po pomoc. Nawet kilkanaście lat mija, zanim uzyska skuteczne leczenie.