Zaburzenia odżywiania jako choroby cywilizacyjne XXI wieku

Zaburzenia odżywiania dotyczą  1-9 proc. ludzi na świecie, przede wszystkim kobiet. Dowiedz się, czym są dokładnie zaburzenia odżywiania, jakie są ich rodzaje, przyczyny i symptomy. Sprawdź także, czy możliwe jest skuteczne leczenie w przypadku takich problemów. W artykule bardziej szczegółowo omówimy anoreksję, bulimię oraz ortoreksję. 

Jak definiuje się zaburzenia odżywiania?  

Zaburzenia odżywiania zwykle definiowane są jako zaburzenia łaknienia na poziomie psychicznym, które mogą dotyczyć zarówno nadmiernego i kompulsywnego objadania się, jak i jadłowstrętu lub zmuszania się do wymiotów. Szczególne znaczenie w przypadku tego typu zaburzeń ma obsesyjne kontrolowanie masy ciała.  Najczęściej główną przyczyną takich problemów jest koncentracja na swoim wyglądzie, spowodowana na przykład przez:  

• krytykę ze strony otoczenia,  
• nadwagę lub niedowagę,  
• niską samoocenę,  
• porównywanie się z innymi.  

Dodatkowo przyczyną zaburzeń odżywiania mogą być także:  

• problem z ośrodkiem sytości w mózgu,  
• depresja,  
• stany lękowe,  
• traumy życiowe.  

Zaburzenia odżywiania częściej dotyczą kobiet, a przede wszystkim nastolatek. W grupie wiekowej od 12. do 19. roku życia nawet 40% dziewcząt stara się odchudzać i zmniejszać swoją wagę lub nadmiernie kontrolować wygląd. Zaburzenia mogą dotyczyć także starszych kobiet, a czasami również mężczyzn. W ich przypadku jednak znacznie częściej można mówić o kompulsywnym objadaniu się.  

Jakie mogą być zaburzenia odżywiania? 

Zgodnie z oznaczeniami DSM-5 oraz ICD-11, można wyróżnić kilka zaburzeń odżywiania. Do najważniejszych i jednocześnie najtrudniejszych w leczeniu problemów z tej grupy wymienia się: 

• anoreksję,  
• bulimię,  
• ortoreksję, 
• kompulsywne objadanie się,  
• łaknienie spaczone,  
• nocne objadanie się. 

Anoreksja 

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny, to zaburzenie odżywiania dotykające przede wszystkim młode dziewczęta i kobiety. Anoreksja opiera się przede wszystkim na spożywaniu jak najmniejszej liczby pokarmów i liczeniu liczby kalorii. Zwykle choroba rozpoczyna się od wyeliminowania tłuszczy i cukrów, a później przechodzi w dalsze fazy i rezygnowanie z kolejnych pokarmów.  

Chore osoby ukrywają posiłki, wyrzucają je, nie jedzą, a czasami również decydują się na nadmiernie obciążające ćwiczenia fizyczne, aby spalić jak najwięcej kalorii. Nie chcą osiągnąć po prostu wymarzonej masy ciała, tylko zależy im na ciągłym byciu chudszym i chudszym.  

U osób chorych na anoreksję może pojawić się bardzo wysokie stężenie cholesterolu, a także tachykardia lub bradykardia oraz niedobór potasu. Ważnym objawem w zaawansowanym stadium choroby jest spadek BMI poniżej normy. Dodatkowo obserwuje się inne problemy, takie jak:  

• wypadanie włosów,  
• zatrzymanie miesiączki,  
• słabość,  
• zmęczenie.  

Bulimia 

Bulimia to zaburzenie związane z nadmierną kontrolą masy ciała oraz wyrzutami sumienia. Jednak w przeciwieństwie do anoreksji, w tym wypadku osoba chora cierpi na napady objadania się, a następnie stara się pozbyć pokarmu poprzez wymioty lub wywoływanie biegunek. Dodatkowo możliwe jest zmuszanie się do restrykcyjnej diety oraz unikanie spotkań towarzyskich. Bulimia dotyczy znacznie częściej kobiet niż mężczyzn. Zaburzenie to związane jest z poczuciem utraty kontroli, wstydu, brakiem akceptacji swojego wyglądu. 

Ortoreksja 

Ortoreksja to zaburzenie rozpoznane stosunkowo niedawno. Po raz pierwszy została opisana dopiero w 1997 roku przez Stevena Bratmana, który stworzył kwestionariusz ORTO-15 dla osób z podejrzeniem ortoreksji. Głównymi symptomami są:  

• koncentracja na zdrowej diecie,  
• kontrolowanie spożywanych pokarmów,  
• przyporządkowanie swojego życia zakupom, dietom i przygotowywaniu posiłków.  

Ortoreksja nie opiera się jednak po prostu na zdrowym stylu życia, tylko na przymusie życia tak, aby zachować zdrowie i doskonały wygląd. W przypadku ortoreksji nie chodzi także o schudnięcie, tylko po prostu uniknięcie chorób i przedłużenie życia. Osoba chora tak bardzo się na tym koncentruje, że zapomina o wielu radościach życia, a wręcz popada w obsesję. 

W jaki sposób leczy się zaburzenia odżywiania?

Pierwszym i najważniejszym krokiem w leczeniu zaburzeń odżywiania jest postawienie odpowiedniej diagnozy. Niestety, terapia zaburzeń odżywiania jest niezwykle trudnym i czasochłonnym procesem, ponieważ nie ma skutecznych leków lub prostych, szybkich metod. Najczęściej stosowana jest psychoterapia, a w poważnych przypadkach włącza się specjalistyczną farmakoterapię. Warto także utrzymywać stały kontakt z dietetykiem lub psychodietetykiem. 

Psychoterapia 

W psychoterapii zwykle stosowana jest metoda psychodynamiczna lub poznawczo-behawioralna. Zdarza się również działanie w ramach metody systemowej, gdzie w terapię włączona jest cała rodzina. Czasami terapeuta decyduje się na współpracę z psychiatrą, który włącza leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe.  

Bibliografia: 

1. Bator E., Bronkowska M., Ślepecki D., Biernat J., Anoreksja–przyczyny, przebieg, leczenie, Nowiny Lekarskie 2011, 80: 184-191. 
2. Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K., Ortoreksja–nowe zaburzenie odżywiania, In Annales Academiae Medicae Silesiensis, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 2013, 6: 393-399 
3. Kędra E., Pietras J., Zaburzenia odżywiania–znak naszych czasów, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2011, 1: 169-175. 
4. Kobrzyńska K., Dębowska M. D. Cechy zaburzeń osobowości a kompulsywne objadanie się u osób otyłych, Psychiatria 2021, 18: 18-29. 
5. Nowogrodzka A., Piasecki B., Zaburzenia odżywiania–różnice międzypłciowe, Nowiny Lekarskie 2012, 81: 381-385. 
6. Rzońca E., Bień A.,  Iwanowicz-Palus G., Zaburzenia odżywiania-problem wciąż aktualny, Journal of education, health and sport 2016, 12.