Zaburzenia osobowości dają różne objawy. Jak je od siebie odróżnić?

Zaburzenia osobowości definiowane są jako trwałe, zakorzenione cechy, które powodują poważne trudności w życiu społecznym i behawioralnym. Dowiedz się więcej na temat zaburzeń osobowości i ich konkretnych rodzajów, a także sprawdź możliwości leczenia.  

Czym są zaburzenia osobowości? Objawy ogólne

Zaburzenia osobowości można scharakteryzować jako trwałe zaburzenia myślenia i zachowania, a także odczuwania oraz działania. Ten problem wpływa jednak nie tylko na osoby z zaburzeniami, ale także na całe ich otoczenie (na przykład rodzinę, znajomych, środowisko społeczne). Ludzie z zaburzeniami osobowości reagują na problemy w sposób nieodpowiedni i niedostosowany społecznie, czego konsekwencją są trudności w nawiązywaniu relacji społecznych. Zaburzenia osobowości występują w grupie 10-20% całej społeczności.  

Rodzaje zaburzeń osobowości. Objawy szczegółowe

Badacze wyróżniają wiele rodzajów zaburzeń osobowości, objawiających się w rozmaity sposób. Do tych najczęściej wymienianych można zakwalifikować między innymi zaburzenia narcystyczne, borderline, histrioniczne, kompulsywno-obsesyjne. Istnieją trzy główne kategorie rodzajów zaburzeń osobowości: 

• kategoria A – zaburzenia paranoidalne, schizoidalne oraz schizotypowe; 
• kategoria B – zaburzenia antyspołeczne, pograniczne, histeryczne i narcystyczne; 
• kategoria C – osobowość unikająca, zależna, kompulsywno-obsesyjna.  

Nie sposób opisać dokładnie wszystkich zaburzeń osobowości i ich objawów, dlatego w tym artykule znajdziesz pięć z nich, a także sposoby leczenia tego typu problemów. 

Narcystyczne zaburzenie osobowości – objawy 

Narcystyczne zaburzenie osobowości obejmuje przede wszystkim stałą chęć do bycia podziwianym, a także brak empatii oraz wzorzec wielkości (fantazjowanie na swój temat, uznawanie siebie za najważniejszą osobę, jednostkę wyjątkową). Tym samym, taka osoba czuje się lepsza od innych, jest skupiona na sobie, a także nie zwraca uwagi na potrzeby innych ludzi. Niestety, objawy narcystycznego zaburzenia osobowości sprawiają, że jednostka jest arogancka, niecierpliwa, nieprzyjemna, czasami poniża innych ludzi, a przy tym koncentruje się przede wszystkim na sobie i własnych potrzebach. 

Osobowość antyspołeczna – objawy 

Osobowość antyspołeczna, nazywana także dysocjalną, cechuje się lekceważeniem norm społecznych, praw i innych ludzi oraz ich potrzeb. Ten rodzaj zaburzeń osobowości jest zbadany stosunkowo dobrze, a do przyczyn występowania podobnych objawów można zakwalifikować:  

• pochodzenie z rodziny patologicznej,  
• ubóstwo,  
• niską pozycję społeczną,  
• nadużywanie alkoholu,  
• życie w miejscach przeludnionych.  

Zwykle osoby z tego typu problemem przejawiają pewne cechy już przed 15 rokiem życia. To właśnie wtedy mogą rozpocząć się kradzieże, wagary, drobne i poważniejsze przestępstwa, agresja, niezdolność do odczuwania poczucia winy, chłód emocjonalny, a także działania impulsywne oraz zaburzenia lękowe i depresyjne. W tym przypadku szczególne znaczenie ma postawa rodziców, którzy powinni zwrócić uwagę na problemy swoich dzieci, a także zapisać je do psychoterapeuty lub psychologa. 

Zaburzenia osobowości borderline – objawy 

Osobowość borderline, nazywana także osobowością z pogranicza, to jedno z najpoważniejszych zaburzeń osobowości – objawy są jednak dość nieswoiste. W skład tego problemu należą takie symptomy jak:  

• zmienność nastrojów i zachowań, 
• zachwianie równowagi psychicznej, 
• odczuwanie wielu uczuć, 
• chroniczne zmęczenie, 
• poczucie pustki. 

Niestety osobowość borderline może negatywnie wpływać na jakość życia, utrudnia także znalezienie odpowiedniej pracy i utrzymanie się w niej oraz dbanie o właściwe relacje międzypersonalne. Osobowość z pogranicza może być bardzo intensywnym zaburzeniem, które prowadzi nawet do prób samobójczych. Właśnie dlatego tak ważne w tym wypadku jest leczenie, a więc przede wszystkim zgłoszenie się do psychoterapeuty, psychologa lub psychiatry. 

Histrioniczne zaburzenie osobowości – objawy 

A jak to wygląda w przypadku histrionicznego zaburzenia osobowości? Objawy to przede wszystkim zmienność i chwiejność emocjonalna, a także zbyt duża ekspresja emocji. Taka jednostka chce za wszelką cenę skoncentrować na sobie uwagę otoczenia, a także zdobyć akceptację. Czasami osoby z histrionicznym zaburzeniem osobowości kokietują, są teatralne, przypominają aktorów grających jakieś role, a także zachowują się w sposób przesadny. W niektórych przypadkach osoby z histrionicznym zaburzeniem osobowości stosują szantaż emocjonalny, manipulują innymi ludźmi, a także przedstawiają się w sposób dramatyczny.  

Kompulsywno-obsesyjne zaburzenie osobowości – objawy  

Osobowość obsesyjno–kompulsywna, nazywana także osobowością anankastyczną, cechuje się przede wszystkim dbałością o porządek, perfekcjonizmem, psychiczną sztywnością, a także zasadnością. Dodatkowo u takich osób pojawiają się zachowania kompulsywne, związane na przykład z bezpieczeństwem w swoim domu (wielokrotnym sprawdzaniem, czy drzwi są zamknięte, a gaz wyłączony). W tym zaburzeniu osobowości objawami są także obawa przed zmianami, nietolerancja zobowiązań, brak poczucia humoru.  

Czy można leczyć objawy zaburzeń osobowości? 

Leczenie objawów zaburzeń osobowości jest niezwykle trudne, ponieważ tego typu problemy są trwałe i powiązane z charakterem danej jednostki. Najczęściej stosuje się jednak połączenie metod psychoterapeutycznych z farmakologicznymi. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę typ zaburzenia osobowości, na przykład w borderline ważne są leki przeciwdepresyjne, a w obsesyjno-kompulsywnych leki antylękowe.

Pozbycie się konkretnych cech osobowości jest zadaniem trudnym i zwykle trzeba poświęcić na to wiele lat. Psychoterapeuta ma za zadanie wskazywać na konkretne konsekwencje danych zachowań oraz osobowości jednostki. W ten sposób pacjent jest w stanie zauważyć, że jego zachowania wpływają również na innych ludzi.  

Bibliografia: 

1. Brud P. P., Przegląd kryteriów diagnostycznych, cech i typów osobowości borderline wraz z próbą ich porządkowania, Studia Psychologica: Theoria et praxis 2021, nr 21, 37-56. 
2. Dolczewski M., Soroko E., Wokół analizy autonarracji w badaniach nad zaburzeniami osobowości, O mądrOści, miłOści i cierpieniu 2021, 349. 
3. Gawda B., Cechy zaburzeń osobowości a kontrola emocji negatywnych i regulacja nastroju, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia 2019, nr 31, 215-230. 
4. Krzyszkowiak W., Kuleta-Krzyszkowiak M., Krzanowska E., Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD), Psychiatria Polska 2019, nr 53.  
5. Ochojska D., Pasternak J., Zaburzenia osobowości u kobiet i mężczyzn. Przegląd literatury, Edukacja-Technika-Informatyka 2019, nr 10, 68-73.