Zaburzenia rytmu serca (arytmia) – objawy, przyczyny, leki

Zaburzenia rytmu serca są jedną z najczęściej diagnozowanych w Polsce chorób kardiologicznych. Arytmie często nie dają wyraźnych objawów. Podstawą do ich rozpoznania jest elektrokardiografia. Co to jest arytmia i jakie przyczyny prowadzą do wystąpienia zaburzeń rytmu serca? Na czym polega ich leczenie?

Czym są zaburzenia rytmu serca?

Zaburzenia rytmu serca (inaczej arytmia serca, niemiarowość serca) to stan, w którym częstość lub rytm skurczów serca jest nieprawidłowy – serce pracuje za szybko lub zbyt wolno albo kurczy się nieregularnie.

Serce odpowiada za pompowanie krwi do wszystkich tkanek ciała. Odbywa się to dzięki uporządkowanej sekwencji skurczów poszczególnych części narządu (dwóch przedsionków i dwóch komór). Jest ona inicjowana i kontynuowana za sprawą impulsów elektrycznych wytwarzanych przez jeden z elementów budowy organu – węzeł zatokowy, nazywany „naturalnym rozrusznikiem serca”.

Przyczyny zaburzeń rytmu serca

Problemy związane z generowaniem i przepływem impulsów elektrycznych serca skutkują pojawieniem się niewłaściwego tempa lub nieregularnego bicia serca. Do przyczyn arytmii serca zalicza się:

• nieprawidłowości w obrębie serca i jego naczyń krwionośnych (w tym: zmiany anatomiczne, np. związane z wrodzonymi wadami serca, chorobę wieńcową serca powodującą ograniczenie przepływu krwi do tkanek narządu, uszkodzenia związane z przebytym zawałem serca, włóknienie lub bliznowacenie mięśnia sercowego),
• zaburzenia gospodarki hormonalnej (przede wszystkim nadczynność lub niedoczynność tarczycy),
• zaburzenia elektrolitowe (nieprawidłowe stężenie potasu, magnezu, wapnia, sodu we krwi),
• odwodnienie,
• przyjmowanie niektórych leków (w tym preparatów wykorzystywane w terapii nadciśnienia tętniczego i depresji oraz niektórych leków stosowanych bez recepty, np. na alergie czy przeziębienie),
• spożywanie dużych dawek alkoholu lub kofeiny,
• palenie papierosów,
• stres, niepokój.

Dodatkowo częściej niż w populacji ogólnej arytmie zdarzają się u kobiet w ciąży. Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym ciężarnej mogą zarówno nasilać istniejący wcześniej problem zaburzeń rytmu, jak i przyczyniać się do pojawienia się nowych problemów z pracą serca. Większość przypadków arytmii w ciąży jest łagodna i nie stanowi zagrożenia dla matki ani płodu, jednak wskazane jest objęcie pacjentki opieką kardiologiczną.

Postacie zaburzeń rytmu serca

Do podstawowych rodzajów zaburzeń rytmu serca zalicza się:

• tachykardię – przyspieszenie pracy serca (tętno powyżej 100 uderzeń na minutę),
• bradykardię – zwolnienie rytmu serca (tętno poniżej 60 uderzeń na minutę).

Ze względu na miejsce pochodzenia nieprawidłowości, tachykardię dzieli się na:

• nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, w tym migotanie przedsionków (najczęstsza arytmia), trzepotanie przedsionków, częstoskurcze przedsionkowe, węzłowe oraz przedsionkowo-komorowe, a także dodatkowe pobudzenia nadkomorowe,
• komorowe zaburzenia rytmu serca, w tym migotanie komór, częstoskurcze komorowe, przedwczesne rytmy komorowe.

Dwie podstawowe grupy zaburzeń związanych z bradykardią to:

• dysfunkcje węzła zatokowego,
• bloki przedsionkowo-komorowe.

Objawy arytmii serca

Czasami pacjenci obserwują u siebie nieprawidłowe zmiany w rytmie serca – znaczne spowolnienie pracy narządu, nierówną praca serca, występowanie dłuższych lub krótszych pauz pomiędzy niektórymi ze skurczów. Zmiany bywają również odczuwane jako niepokojące uczucie szybko lub bardzo silnie bijącego serca. Niektórzy zauważają problem przy pomiarze ciśnienia tętniczego krwi – arytmia wskazywana na ciśnieniomierzu również może świadczyć o występowaniu zaburzeń wymagających diagnostyki.

Arytmii mogą towarzyszyć dodatkowe objawy:

• ból, kłucie w klatce piersiowej,
• trudności w oddychaniu,
• osłabienie,
• zawroty głowy,
• omdlenia,
• zmęczenie.

Powyższe symptomy mogą świadczyć również o problemach innych niż arytmia, m.in. nerwicy serca.

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca

Aby rozpoznać arytmię serca i określić jej przyczyny lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad medyczny dotyczący objawów, przyjmowanych leków oraz chorób występujących u pacjenta. W diagnostyce wykorzystywany jest również szereg badań, w tym:

• elektrokardiografia (EKG) – podstawowe badanie umożliwiające sprawdzenie funkcji elektrycznej serca i rytmu jego pracy;
• badanie Holtera – jest rodzajem EKG wykonywanym za pomocą przenośnego urządzenia do pomiaru aktywności elektrycznej serca (umożliwia to ciągłe monitorowanie podczas wykonywania codziennych czynności, czas prowadzenia badania z reguły wynosi co najmniej dobę);
• test wysiłkowy – aktywność elektryczna serca jest mierzona w czasie, gdy pacjent ćwiczy na bieżni lub rowerze stacjonarnym; badanie przeprowadza się, jeśli istnieje podejrzenie, że występowanie arytmii wiąże się z wykonywaniem aktywności fizycznej;
• echokardiografia – badanie obrazowe pozwalające na wizualizację budowy serca oraz przepływu krwi przez ten narząd i otaczające go naczynia krwionośne.

Jak leczyć arytmię serca?

Leczenie zaburzeń rytmu serca podejmuje się w przypadku, gdy u pacjenta występują znaczne objawy arytmii lub istnieje ryzyko wystąpienia poważnych problemów z pracą narządu. Terapia może polegać na:

• przyjmowaniu leków na arytmię modyfikujących właściwości elektrofizjologiczne serca; należą do nich preparaty blokujące przepływ sodu, beta-blokery, a także blokery kanałów potasowych oraz wapniowych,
• kardiowersji elektrycznej,
• wszczepieniu rozrusznika serca,
• wszczepieniu kardiowertera-defibrylatora,
• ablacji (w czasie zabiegu wysoka lub niska temperatura jest wykorzystywana do tworzenia drobnych uszkodzeń tkanek serca, które mają za zadanie blokować nieprawidłowe sygnały elektryczne generowane przez ten organ).

Bibliografia:

1. American Heart Association (2016) Arrhythmia, dostęp z: https://www.heart.org/en/health-topics/arrhythmia/about-arrhythmia
2. National Health Service (2021) Arrhythmia, dostęp z: https://www.nhs.uk/conditions/arrhythmia/.
3. National Heart, Lung, and Blood Institute (2021) Arrhythmia, dostęp z: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/arrhythmia.