Zaćma – operacja, objawy, leczenie. Jakie są przyczyny katarakty?

Zaćma, nazywana też „kataraktą”, związana jest zwykle ze starością oraz naturalnymi procesami starzenia. Niekiedy diagnozuje się ją jednak również i u osób bardzo młodych. Jej objawów nie wolno ignorować, ponieważ grozi to utratą wzroku. Szacuje się, że w Polsce na zaćmę może chorować około 800 tys. osób.

Co to jest zaćma?

Zaćma to choroba objawiająca się zmętnieniem soczewki oka. Rozwój choroby może mieć związek ze starzeniem się, jak i z wadami wrodzonymi. Zaćma może pojawić się w dowolnym wieku na skutek przyjmowania leków, nieleczonych stanów zapalnych oka lub jako powikłanie chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca.

Operacja zaćmy

Operacja zaćmy to bezinwazyjny i bezbolesny zabieg, trwający jedynie 20 lub 30 minut. To najbardziej skuteczna metoda przywracania chorej osobie dobrego wzroku. Najważniejsze jest to, że efekty jej działania można zaobserwować już po kilku dniach. Zabieg można wykonać w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia lub prywatnie – cena operacji zaćmy wynosi 3000 złotych.

Na czym polega operacja zaćmy? Na początku pacjent znieczulany jest miejscowo, przy pomocy kropel do oczu. Następnie lekarz wykorzystuje metodę fakoemulsyfikacji: wykonuje niewielkie nacięcie w rogówce pacjenta, przez które następnie wprowadza sondę – celem jest rozdrobnienie chorej soczewki przy pomocy ultradźwięków. Potem lekarz wprowadza do oka nową, sztuczną soczewkę i zakłada wewnątrz opatrunek. Operacje zaćmy nie wymagają zakładania żadnych szwów, ponieważ rana zamyka się samoistnie, na skutek ciśnienia w gałce ocznej.

Po operacji zaćmy pacjent pozostaje w klinice jeszcze przez dwie lub trzy godziny, a następnie wychodzi ze szpitala (jeszcze tego samego dnia). Jeśli chodzi o przeciwwskazania do zabiegu, nie powinny mu się poddawać osoby, które przeżyły udar mózgu lub zawał serca w ciągu sześciu ostatnich miesięcy.

Operacja zaćmy w Czechach

Polacy coraz częściej decydują się na operację katarakty w Czechach. O ile w Polsce na zabieg trzeba czekać czasem nawet kilka lat, o tyle nasi południowi sąsiedzi wykonują go niemal od ręki. Ile kosztuje operacja zaćmy w Czechach? Jak się okazuje, jej koszt jest dużo niższy niż w Polsce i wynosi około 400 złotych. Co więcej, dużą część kosztów zwraca chorym Narodowy Fundusz Zdrowia. Tymczasem podróż ze stolicy do czeskiego Cieszyna, gdzie można wykonać ten zabieg, wynosi jedynie 4,5 godziny.

Objawy zaćmy

Objawy zaćmy oka, oprócz pogarszającego się wzroku, są mało specyficzne. Nie towarzyszą im stany zapalne oka ani dolegliwości bólowe. Oko wygląda zdrowo, nie widać na nim zaczerwienień i pękających naczynek. W przypadku zaćmy objawami mogą być:

• szybkie męczenie się oczu,
• widzenie „za mgłą”,
• pogarszanie się ostrości widzenia,
• problemy z dobraniem odpowiednich szkieł leczniczych,
• zaburzenia w rozpoznawaniu kolorów,
• wrażliwość na jasne światło,
• zniekształcone lub podwójne widzenie przedmiotów,
• kłopoty z oceną odległości przedmiotów i problem z poruszaniem się.

Objawy związane ze stopniowym pogarszaniem widzenia mogą rozwijać się od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Pierwsze symptomy zaćmy nie są typowe i zdarza się, że okulista traktuje je jako zwykłą wadę wzroku, po czym dobiera szkła korekcyjne. Dopiero przy bliższym przyjrzeniu się soczewce, lekarz widzi charakterystyczne białe zabarwienie, przypominające mleczną mgłę.

W razie pojawienia się wyżej wymienionych objawów, należy jak najszybciej udać się do okulisty. Lekarz może zdiagnozować chorobę przy pomocy lampy szczelinowej oraz poprzez badanie dna oka (gdy te metody zawodzą, lekarz przeprowadza badanie ultrasonograficzne).

Rodzaje zaćmy

Istnieją trzy podstawowe rodzaje zaćmy: starcza, wrodzona, wikłająca. Dzielą się one na wiele innych podtypów.

Zaćma starcza

Zaćma starcza to najpopularniejsza odmiana tej choroby. Obecnie w okulistyce wyróżnia się trzy podstawowe jej podtypy:

• zaćma jądrowa – objawia się białą plamą pośrodku oka (powoduje to zaburzenie widzenia w jasnym świetle i przy dużym nasłonecznieniu, ale poprawia się widzenie z bliska),
• zaćma podtorebkowa tylna – w tym przypadku upośledzona jest tylna torebka soczewki, gorzej się widzi przy jasnym świetle oraz patrzeniu z bliska (np. podczas czytania) niż przy patrzeniu w dal,
• zaćma korowa – związana jest ze zmętnieniami w obwodzie gałki ocznej (powoduje gorsze widzenie w ciemności i o zmroku).

Ze względu na stopień zmętnienia, można wyróżnić takie jej podtypy, jak:

• zaćma początkowa – można zauważyć przy niej początek zmętnienia,
• zaćma całkowita – zmętnienie da się zaobserwować na obszarze całej soczewki,
• zaćma przejrzała – obserwuje się tutaj całkowitą destrukcję soczewki.

Jeśli chodzi o leczenie zaćmy starczej, nie da się jej skorygować okularami. W przypadku wczesnej diagnozy skuteczne okażą się jednak leki przeciwkataraktowe, które należy aplikować do oczu w formie kropli. Gdy zmętniona jest już cała soczewka, konieczna jest operacja.

Zaćma wrodzona

Zaćma wrodzona to choroba, która może pojawić się nawet tuż po narodzinach. Jej podstawowe rodzaje to:

• zaćma całkowita – obejmuje całą soczewkę, przez co noworodek nie może widzieć, konieczne jest w tym przypadku leczenie operacyjne,
• zaćma warstwowa – najczęściej występujący typ zaćmy wrodzonej, widzenie jest upośledzone jedynie częściowo,
• zaćma jądrowa – obejmuje środkową część soczewki, w jasnym świetle chory nie widzi zbyt dobrze,
• zaćma torebkowa przednia i tylna – zmętnienie obejmuje przednią i tylną torebkę,
• zaćma błoniasta – dochodzi do niej, kiedy w pierwszym okresie życia przerwana zostaje ciągłość torebki soczewki,
• zaćma biegunowa – zlokalizowana jest w przedniej lub tylnej torebce.

Jak leczyć zaćmę wrodzoną? Obecnie można się pozbyć jedynie poprzez operację. Jeśli problem dotyczy obojga oczu i zmiany są bardzo poważne, zabieg trzeba przeprowadzić już w pierwszych tygodniach życia.

Zaćma wikłająca

Zaćma wikłająca to najmniej przewidywalny rodzaj choroby, ponieważ może pojawić się ona praktycznie u każdego. Jest ona często wynikiem innych schorzeń. Powstaje na skutek:

• cukrzycy,
• tężyczki,
• chorób skóry,
• procesów zapalnych gałki ocznej,
• krótkowzroczności,
• przyjmowania leków sterydowych.

W tym przypadku konieczna jest również operacja zaćmy.

Przyczyny zaćmy

W 80 proc. przypadków zaćma rozpoczyna się po 75. roku życia – jest to zaćma starcza, której przyczyną jest postępujący proces starzenia.

U dzieci i młodzieży przyczynami katarakty mogą być choroby nowotworowe lub procesy odwarstwiania się soczewki. U najmłodszych zaćma często jest wadą wrodzoną – istnieje teoria mówiąca o zakażeniu wewnątrzmacicznym w pierwszym trymestrze ciąży oraz przejściu różyczki przez ciężarną. Czasem mówi się również, że przyczyną może być niedobór witamin oraz działanie szkodliwych substancji i wirusów w okresie płodowym. Zaćmę u dzieci do pierwszego roku życia rozpoznaje się po częstym pocieraniu oka przez niemowlę – jest to odruch palcowo-oczny Franceschettiego. Maluch często nie wykazuje zainteresowania przedmiotami, które go otaczają.

Innym rodzajem zaćmy jest zaćma wikłająca, której objawy następują po przewlekłym zapaleniu oka lub odwarstwieniu się siatkówki. Szczególnie narażone są  na nią osoby cierpiące na cukrzycę insulinozależną. Natomiast przy zaćmie wtórnej, której objawy opisujemy poniżej, symptomy rozwijają się na ogół po nieudanej operacji usunięcia katarakty. Niestety, bardzo trudno przewidzieć możliwość jej powstania.

Zaćma wtórna

Zaćma wtórna to choroba, która może czasem pojawić się już po wykonaniu operacji zaćmy. Wówczas zamgleniu i zmętnieniu ulega tylna torebka soczewki oka. Zmętnienie nie jest tutaj umiejscowione w soczewce (tak jak w przypadku zaćmy pierwotnej), a w tym, co zostało po usunięciu soczewki. W przypadku zaćmy wtórnej nie wykonuje się ponownej operacji. Wystarczy tu zabieg z użyciem wiązki laserowej, zwany „kapsulotomią”. Nie trzeba się go obawiać, ponieważ jest krótki i bezbolesny.

Jeśli chodzi o przyczyny, zaćma wtórna może być swego rodzaju powikłaniem po operacji, której nie przeprowadzono prawidłowo. Może być ona  również efektem zupełnie innych czynników, np. cukrzycy lub niedoczynności przytarczyc. Częściej dotyka ona osoby z atopowym zapaleniem skóry, ale i pacjentów z krótkowzrocznością oraz wrodzonymi wadami siatkówki. Niekiedy pojawia się ona w wyniku urazu oka oraz różnych infekcji. Zdarza się, że pojawia się zarówno kilka tygodni, jak i kilka lat po zabiegu.

Objawy jaskry i zaćmy

Zaćma oczu często mylona jest z jaskrą. Objawy jaskry i zaćmy różnią się, ponieważ są to dwie odmienne jednostki chorobowe. Jaskra powstaje w wyniku nadciśnienia w gałce ocznej, co powoduje ucisk nerwów wzrokowych, a chory skarży się na ciągłe łzawienie oczu oraz pojawiające się ciemne plamy w polu wzrokowym. Zaćma zaś polega na zmętnieniu soczewki oka, które powoduje zaburzenie ostrości widzenia.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK390302/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK464182/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539699/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3275311/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4005220/