Zapalenie opłucnej może powodować silny ból. Jak je rozpoznać?

Zapalenie opłucnej to stan, który rzadko pojawia się samoistnie – najczęściej występuje w przebiegu zapalenia płuc, może też towarzyszyć chorobom autoimmunologicznym i nowotworowym. Typowym objawem jest silny ból w klatce piersiowej przy oddychaniu oraz kaszel. Jakie badania wykonuje się, aby rozpoznać zapalenie opłucnej? Na czym polega leczenie tego schorzenia? 

Co to jest zapalenie opłucnej? Przyczyny

Opłucna to błona surowicza, która otacza płuca i umożliwia przesuwanie się płuc wewnątrz jamy klatki piersiowej. Wyróżnia się: 

• opłucną trzewną (płucną) połączoną z tkanką płuc i pokrywającą ich powierzchnię, 
• opłucną ścienną, łączącą się z opłucną trzewną w zachyłkach opłucnowych. Dzieli się ją na opłucną żebrową, śródpiersiową, przeponową i osklepek opłucnej. 

Pomiędzy dwoma warstwami opłucnej znajduje się jama opłucnej. Obecny w niej płyn nawilża powierzchnię opłucnej i zapewnia przyleganie płuc do ściany klatki piersiowej oraz przepony. Zapalenie opłucnej to stan zapalny, który zazwyczaj rozwija się w przebiegu różnych chorób. Schorzenie może być spowodowane: 

• bakteryjnymi i wirusowymi infekcjami dróg oddechowych, 
• zapaleniem płuc, 
• urazami klatki piersiowej, 
• operacjami w obrębie klatki piersiowej, 
• odmą opłucnową, 
• zatorowością płucną, 
• chorobami reumatologicznymi: toczniem rumieniowatym, reumatoidalnym zapaleniem stawów, 
• nowotworami płuc, 
• gruźlicą, 
• chorobami sercowo-naczyniowymi, 
• reakcją na niektóre leki, 
• ekspozycją na azbest. 

Jeśli w opłucnej zacznie gromadzić się zbyt duża ilość płynu, rozwija się wysiękowe zapalenie opłucnej. Początkową fazą jest suche zapalenie opłucnej, które pojawia się w opłucnej płucnej. Następnie zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych, co prowadzi do prostego wysięku parapneumonicznego. 

Jeśli do płynu opłucnowego przedostaną się bakterie, dochodzi do zakażenia. Zwiększa się liczba granulocytów obojętnochłonnych, tworzą się włóknikowe błony i złogi, a pojawiające się fibroblasty powodują powstawanie elementów tkanki łącznej. Ostatnią fazą jest zahamowanie przepływu płynu i powstawanie wysięku ropnego (ropniak opłucnej). 

Zapalenie opłucnej – objawy charakterystyczne dla schorzenia

Zastanawiasz się, gdzie boli zapalenie opłucnej? W rozwoju choroby dochodzi do tarcia blaszek opłucnej, co objawia się ostrym, kłującym bólem w klatce piersiowej lub barku. Dolegliwości bólowe narastają podczas kaszlu, kichania, śmiania się, robienia głębszych wdechów. Ponadto mogą pojawić się: 

• gorączka, 
• trudności w oddychaniu, 
• zwiększona potliwość, 
• przyspieszony oddech, 
• złe samopoczucie, 
• zmęczenie. 

Diagnostyka zapalenia opłucnej

Chorzy, którzy odczuwają ból w klatce piersiowej, duszność lub inne niepokojące objawy, powinni zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Podczas wywiadu medycznego specjalista zbierze informacje na temat występujących symptomów chorobowych, ich czasu trwania, współistniejących i przebytych dotychczas chorób czy stosowanych używek. 

Badanie przedmiotowe obejmuje osłuchiwanie płuc z użyciem stetoskopu. Słyszalne jest ocieranie się blaszek opłucnej w postaci skrzypiącego odgłosu powstającego pod koniec wdechu i na początku wydechu. Podstawowym zlecanym badaniem laboratoryjnym jest morfologia krwi, która umożliwia wykrycie stanu zapalnego. 

A co widać na badaniach obrazowych zapalenia opłucnej? RTG klatki piersiowej pozwala na wykrycie płynu w jamie opłucnej. Dla jego lepszej oceny przeprowadza się badanie ultrasonograficzne (USG). Do postawienia rozpoznania konieczne jest pobranie płynu z opłucnej (torakocenteza), co pozwala na określenie charakteru zapalenia. 

Leczenie zapalenia opłucnej opiera się na eliminacji choroby podstawowej

Po wykryciu zapalenia opłucnej leczy się chorobę podstawową, która jest przyczyną stanu zapalnego. Suche zapalenie opłucnej ma niewielkie znaczenie kliniczne i zwykle ustępuje samoistnie, więc może wymagać jedynie leczenia objawowego. Jeśli schorzenie spowodowane jest infekcją bakteryjną, wdrożona zostaje antybiotykoterapia celowana skierowana przeciwko konkretnemu szczepowi bakteryjnemu wykrytemu w posiewie. Zastosowanie znajdują następujące antybiotyki:  

• amoksycylina z kwasem klawulanowym,  
• cefalosporyny II i III generacji,  
• klindamycyna,  
• wankomycyna. 

Antybiotyk na zapalenie opłucnej stosuje się przez 2-4 tygodnie. U pacjentów z ropniakiem opłucnej oraz z powikłaniami wysięku parapneumocznego, oprócz leczenia antybiotykami przeprowadza się drenaż opłucnej, co pozwala na usunięcie nadmiaru płynu. Drugim elementem leczenia jest dopłucnowe wprowadzenie leków fibrynolitycznych mające na celu rozpuszczenie włóknika. Alternatywą dla preparatów fibrynolitycznych jest wideotorakoskopia umożliwiająca usunięcie zrostów i drenaż płynu z jamy opłucnej. 

W gruźliczym zapaleniu opłucnej choremu podaje się leki przeciwprątkowe przeciwko Mycobacterium tuberculosis complex. Pacjentom onkologicznym cierpiącym na nawracające wysięki opłucnowe można pomóc, wykonując chemiczną pleurodezę. Zabieg ten polega na podaniu środka obliterującego (zazwyczaj jest nim talk), który prowadzi do zrostu blaszki trzewnej i ściennej, i w konsekwencji uniemożliwia akumulowanie się płynu. 

Bibliografia: 

1. Hunter M., Regunath H., Pleurisy, StatPearls Publishing 2024. 
2. Krenke R., Korczyński P., Infekcyjne choroby opłucnej – wysięk parapneumoniczny, ropniak i gruźlicze wysiękowe zapalenie opłucnej, International Review of Allergology and Clinical Immunology in Family Medicine 2013, vol. 19, no. 2. 
3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna 2009.