Zapalenie płuc – czym jest, jakie są jego objawy i sposoby leczenia?

Zapalenie płuc to wywołany przez drobnoustroje (wirusy, grzyby, bakterie) lub czynniki toksyczne stan zapalny oskrzelików oraz pęcherzyków płucnych. Najczęściej chorują dzieci i osoby starsze. Zapalenie płuc może rozpocząć się nagle i mieć przebieg ostry i burzliwy lub rozwijać się powoli w postaci rozproszonych, mniej uciążliwych ataków chorobowych.

Co to jest zapalenie płuc?

Zapalenie płuc to wywołany przez drobnoustroje (wirusy, grzyby, bakterie) lub czynniki toksyczne stan zapalny oskrzelików oraz pęcherzyków płucnych. Na zapalenie płuc choruje w Polsce około 300 000 osób rocznie. Choroba ta jest szczególnie groźna u dzieci poniżej 2. roku życia oraz u dorosłych powyżej 65. roku życia. Podatność na nią zwiększają m.in.: infekcje wirusowe, inne infekcje (np. HIV), palenie papierosów, a także leki stosowane w leczeniu nowotworów.

Przyczyny zapalenia płuc

Najczęściej występującym zapaleniem płuc jest zapalenie bakteryjne, zwane też „typowym zapaleniem płuc”. Jego przyczyną są pneumokoki, a konkretnie – dwoinka zapalenia płuc. Ta odmiana choroby stanowi w sumie 70 proc. przypadków. Inne bakterie, które mogą wywołać zapalenie płuc to m.in. gronkowiec złocisty i pałeczka grypy.

Do czynników, które wpływają na wystąpienie choroby zalicza się:

• palenie papierosów,
• mukowiscydozę,
• stan obniżonej odporności organizmu,
• problemy z przełykaniem,
• przewlekłe choroby układu oddechowego i krążenia,
• wirusowe zakażenia górnych dróg oddechowych.

Zapalenie płuc – czynniki zwiększonego ryzyka

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na zapalenie płuc należą: starszy wiek, osłabiony układ odpornościowy, przewlekłe schorzenia, palenie papierosów, niehigieniczny tryb życia, przemęczenie, brak snu oraz nieprawidłowa dieta uboga w witaminy i inne składniki ważne dla zdrowia. Profilaktycznie należy unikać wymienionych czynników i dbać o swój organizm.

Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe?

Zapalenie płuc może być zaraźliwe, jeśli przyczyną choroby są bakterie lub wirusy. Najczęściej powodują ją te pierwsze, przede wszystkim – pneumokoki. Można zarazić się chorobą także od osoby, u której nie widać wyraźnych objawów zakażenia. Jeśli chodzi o bakteryjne zapalenie płuc, przenosi się ono poprzez drobne kropelki z dróg oddechowych chorego lub poprzez dotykanie rzeczy, których używała chora osoba. Wirusowe zapalenie płuc rozprzestrzenia się także poprzez kontakt z chorą osobą.

Objawy zapalenia płuc

Najbardziej charakterystyczne objawy zapalenia płuc to:

• gorączka (powyżej 38 st. C),
• dreszcze, i poty
• osłabienie,
• duszność,
• kaszel,
• odkrztuszanie zielonej lub krwistej wydzieliny.

W zależności od typu choroby, mogą pojawić się również inne symptomy, jak np.: zmniejszenie powietrzności płuc, przyspieszenie oddechu.

Objawy zapalenia płuc u dzieci

Bakteryjne zapalenie płuc u dzieci rozwija się bardzo szybko i choroba przebiega o wiele ciężej niż u dorosłych. Charakterystyczne jej objawy u maluchów to:

• wysoka gorączka,
• dreszcze,
• ból w obrębie jamy brzusznej,
• uciążliwy kaszel (najpierw suchy, później mokry).

Najbardziej narażone na chorobę są dzieci do 5. roku życia, które mieszkają w krajach rozwijających się. Złe warunki socjoekonomiczne sprzyjają pojawieniu się choroby.

Objawy zapalenia płuc u niemowlaka

Najczęstsze objawy zapalenia płuc u niemowląt to:

• katar,
• kaszel,
• duszności,
• brak apetytu,
• gorączka lub podwyższona temperatura ciała.

Do czynników sprzyjających pojawieniu się choroby zalicza się m. in. wcześniactwo i niewielką masę ciała po porodzie oraz bierne palenie.

Diagnostyka zapalenia płuc

Jako pierwszy krok w diagnostyce zapalenia płuc lekarz rodzinny lub pulmonolog przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem oraz osłuchuje płuca przykładając stetoskop do klatki piersiowej i pleców. W czasie konsultacji lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak:

• rentgen (RTG) klatki piersiowej lub tomografia komputerowa (TK),
• testy laboratoryjne krwi,
• spirometria – badanie czynności płuc,
• pulsoksymetria – badanie, które pozwala sprawdzić saturację (SpO2), czyli stopień wysycenia krwi tlenem; prawidłowa saturacja powinna być na poziomie 95-99 proc; saturacja poniżej normy może być związana z nieprawidłowym działaniem płuc,
• bronchoskopia – badania polegające na oglądaniu tchawicy i oskrzeli od wewnątrz przy użyciu wziernika wprowadzanego przez nos lub jamę ustną.

Zapalenie płuc należy różnicować z innymi chorobami, które mogą wywoływać podobne objawy:

• zapaleniem oskrzeli i zapaleniem oskrzelików,
• przewlekła obturacyjną choroba płuc (POCHP),
• astmą,
• zapaleniem nagłośni,
• niewydolnością oddechową,
• gruźlicą,
• zatorowością płucną.

Zachłystowe zapalenie płuc – charakterystyka

Zachłystowe zapalenie płuc może pojawić się u osób w każdym wieku, jednak najczęściej występuje ono u małych dzieci do 5. roku życia, noworodków oraz niemowląt. Jest ono efektem przedostawania się bakterii z treści pokarmowej do układu oddechowego i płuc na skutek osłabienia zwieracza przełyku. W przypadku niemowląt choroba jest wynikiem wady rozwojowej, która polega na nieodpowiednim oddzieleniu tchawicy od przełyku. U starszych dzieci osób choroba powstaje jako rodzaj powikłania po zachłyśnięciu się pokarmem.

Zachłystowe zapalenie płuc nieraz dotyka również seniorów. Jest ono efektem trudności w połykaniu oraz problemów z uzębieniem. Istotne jest również to, że starsi ludzie są mniej odporni niż np. osoby w średnim wieku. U tych również może jednak dojść do zapalenia płuc, które najczęściej stanowi u nich powikłanie pod chorobach upośledzających działanie zwieracza przełyku.

Objawy zachłystowego zapalenia płuc to:

• gorączka (powyżej 38 stopni),
• osłabienie,
• problemy z oddychaniem,
• przyspieszony oddech,
• ból w klatce piersiowej (podczas nabierania powietrza),
• sinica,
• dreszcze,
• częstoskurcz,
• spadek ciśnienia krwi,
• uciążliwy kaszel z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny.

Może pojawić się również chrypka i świszczący oddech.

Zdecydowanie trudniej jest rozpoznać zachłystowe zapalenie płuc u noworodka. Jego symptomy to:

• płaczliwość,
• rozdrażnienie,
• brak apetytu.

Bezobjawowe zapalenie płuc – charakterystyka

„Bezobjawowe zapalenie płuc” to potoczne określenie stanu zapalnego w obrębie płuc, bez objawów typowych dla tego stanu lub z symptomami o niskim stopniu nasilenia. Jest to zapalenie płuc bez gorączki, które może pojawić się w każdym wieku. Najczęściej występuje u osób starszych – objawy stanu zapalnego można wówczas pomylić z chorobami przewlekłymi oraz nienajlepszą kondycją organizmu. Bezobjawowe zapalenie płuc dotyka również dzieci i niemowlęta, i związane jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego.

Symptomy bezobjawowego zapalenia płuc:

• zmęczenie,
• osłabienie,
• zły nastrój.

Może pojawiać się również niewielki kaszel oraz stan podgorączkowy. Po pewnym czasie objawy mogą nasilać się i przekształcać w pełnoobjawowe zapalenie płuc.

Na pojawienie się bezobjawowego zapalenia płuc mogą wpłynąć: wirusy, grzyby, bakterie oraz czynniki atypowe. Może być ono związane również z alergiami oraz narażaniem układu oddechowego na działanie toksycznych substancji chemicznych.

Atypowe zapalenie płuc – charakterystyka

Atypowe zapalenie płuc objawia się w podobny sposób, jak zwykła postać tej choroby, jednak wywołują ją nietypowe drobnoustroje: Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila oraz Chlamydia pneumoniae.  Najczęściej występuje u dzieci powyżej 5. roku życia.

Objawy charakterystyczne dla tej odmiany schorzenia to:

• stan podgorączkowy,
• bóle gardła i mięśni,
• suchy, męczący kaszel.

U dzieci mogą pojawić się również wymioty.

Na początku atypowego zapalenia płuc objawy są mało wyraźnie, można je zwykle zauważyć dopiero po 2-3 tygodniach. Nie występują przy nim jednak symptomy charakterystyczne dla typowej, bakteryjnej odmiany tej choroby, takie jak: wysoka temperatura ciała, odkrztuszanie ropnej wydzieliny, dreszcze czy poty. Dlatego też tę odmianę jest trudno zdiagnozować.

Wirusowe zapalenie płuc – charakterystyka

Wirusowe zapalenie płuc to odmiana choroby, która stanowi około 30 proc. zachorowań u osób dorosłych i około 15 proc. u dzieci. Jednocześnie, to ona najczęściej występuje w okresie jesienno-zimowym. Chorobę wywołują: rynowirusy, adenowirus, koronawirusy, wirus grypy i paragrypy oraz respiratory syncytial virus (RSV). U niemowląt do pojawienia się tej odmiany choroby może przyczynić się również wirus opryszczki.

Wirusowe zapalenie płuc często dotyka dzieci. Wynika to z tego, że maluchy mają jesienią i zimą obniżoną odporność, która nie jest jeszcze odpowiednio wykształcona. Dlatego też warto ją właśnie w tym okresie wzmacniać. Choroba ta jest również często powikłaniem po grypie.

Wirusowe zapalenie płuc najczęściej objawia się poprzez:

• podwyższoną temperaturę ciała,
• osłabienie, rozbicie,
• bóle głowy,
• szmery oddechowe,
• duszności,
• ból gardła,
• dreszcze,
• ból w okolicach klatki piersiowej (promieniujący od brzucha).

Czasami też można zauważyć zapalenie: oskrzeli, tchawicy oraz błony śluzowej krtani. U dziecka pojawia się dodatkowo apatia i brak chęci do zabawy oraz brak apatytu.

Grzybicze zapalenie płuc – charakterystyka

Zapalenie płuc może być powodowane również przez grzyby. Najczęściej są to: Pneumocystis jiroveci, Cryptococcus neoformans, Histoplasma capsulatum oraz grzyby rodzaju Blastomyces. Tę odmianę choroby odnotowuje się dosyć rzadko, najczęściej pojawia się u osób z bardzo osłabionym układem immunologicznym. W szczególności narażone są na nią osoby chore na AIDS oraz przyjmujące leki immunosupresyjne. U dzieci występuje ona bardzo rzadko, jest raczej przypadłością osób po 65. roku życia.

Charakterystyczne objawy grzybiczego zapalenia płuc:

• kaszel z odkrztuszaniem,
• ból w klatce piersiowej,
• brak apetytu,
• wysoka gorączka (do 39 stopni).

Do tego często dochodzą duszności oraz podwyższone ciśnienie krwi.

Leczenie zapalenia płuc

Leczenie zależy od sposobu zakażenia. Zapalenie płuc najczęściej wymaga odpowiedniej kuracji antybiotykowej. Choremu zaleca się pozostanie w łóżku oraz spożywanie dużej ilości płynów. W niektórych przypadkach wprowadza się nieinwazyjną tlenoterapię, która pomaga zwiększyć ilość tlenu we krwi (zwiększyć saturację).

W przypadku braku wyraźnej poprawy stanu pacjenta należy rozpocząć leczenie hospitalizacyjne. Dzieci i osoby starsze powinny znaleźć się w szpitalu, gdy widoczna jest szczególne nasilenie objawów. Często stosuje się okłady na klatkę piersiową i tzw. drenaż ułożeniowy, czyli układanie ciała w pozycji ułatwiającej spływanie wydzieliny z oskrzeli (głowa znajduje się niżej niż reszta ciała). Ułatwia to odkrztuszanie, ale wymaga zgody lekarza oraz nadzoru osoby trzeciej (może dojść do zakrztuszenia).

Ile trwa zapalenie płuc?

U dzieci i młodych ludzi zapalenie płuc trwa najczęściej około 14 dni.  Po tygodniu zwykle odnotowuje się już poprawę: powinny w tym czasie minąć bóle w klatce piersiowej oraz gorączka. Kaszel może utrzymywać się do 2-3 tygodni. Uczucie osłabienia może jeszcze się utrzymywać przez 6-8 tygodni po zniknięciu innych objawów choroby.

Powikłania zapalenia płuc

Najczęstszymi powikłaniami zapalenia płuc są:

• posocznica,
• niewydolność oddechowa,
• koagulopatia,
• niewydolność wielonarządowa,
• nasilenie obecnych wcześniej stanów chorobowych.

Komplikacje są rzadkie u osób młodych o dobrym stanie zdrowia. Znacznie częściej pojawiają się u osób w zaawansowanym wieku, z istniejącymi wcześniej chorobami płuc lub z osłabionym układem odpornościowym (np. przyjmujących leczenie immunosupresyjne).

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513321/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525774/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526116/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5471962/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5473649/