Po czym poznać zapalenie trzustki? Przyczyny i sposoby leczenia

Zapalenie trzustki to choroba, na którą narażone są przede wszystkim osoby nadużywające alkoholu. Toczący się w trzustce proces zapalny powoduje charakterystyczne objawy, czyli silne, przeszywające bóle brzucha, wymioty i wzdęcia, gorączkę. Diagnostyka oraz leczenie zapalenia trzustki uzależnione są od tego, czy choroba ma przebieg ostry, czy przewlekły. 

Jaką funkcję pełni w organizmie trzustka?

Trzustka to narząd leżący w poprzek tylnej ściany brzucha, za żołądkiem, pomiędzy dwunastnicą i śledzioną. Gruczoł ten ma funkcje: 

• wewnątrzwydzielniczą – produkuje hormony (insulinę i glukagon) regulujące pracę tkanek i narządów, 
• zewnątrzwydzielniczą – produkuje sok trzustkowy, w którego skład wchodzą enzymy uczestniczące w trawieniu tłuszczów, białek i węglowodanów.

Co to jest zapalenie trzustki?

Zapalenie trzustki (łac. pancreatitis) to choroba o ostrym lub przewlekłym przebiegu. Wyróżnia się jej dwie postacie, ostrą oraz przewlekłą. Czym się cechują?  

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to stan zapalny gruczołu trzustkowego, którego przyczyną w 80% są kamica żółciowa i nadużywanie alkoholu. Rzadziej choroba może być spowodowana: 

• hipertriglicerydemią, 
• dysfunkcją zwieracza Odiego, 
• stosowaniem niektórych leków (kortykosteroidów, tiazydów, azatiopryny), 
• urazem jamy brzusznej, 
• infekcją, 
• zapaleniem pęcherzyka żółciowego. 

Ostre zapalenie trzustki powstaje na skutek aktywacji enzymów proteolitycznych – trypsynogenu i chymotrypsynogenu, co prowadzi do samotrawienia narządu oraz uszkadzania i martwicy komórek. W czasie choroby aktywowane są mediatory prozapalne oraz układy kinin, dopełniacza, krzepnięcia oraz fibrynolizy.

Wyróżnia się dwa rodzaje ostrego zapalenia trzustki:

• postać śródmiąższowo-obrzękową – zazwyczaj ma lekki przebieg, nie prowadzi do martwicy miąższu ani tkanek okołotrzustkowych, ale mogą pojawić się okołotrzustkowe zbiorniki płynu, 
• postać martwiczą – przebiega z martwicą miąższu trzustki lub tkanek okołotrzustkowych; gdy dojdzie do uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych, płyny przedostają się do przestrzeni pozaotrzewnowej i jamy otrzewnej, czego konsekwencją jest zespół uogólnionej reakcji zapalnej innych tkanek i narządów (SIRS). 

U wielu osób OZT ma łagodny charakter i jest chorobą samoograniczającą się, natomiast u co czwartego chorego ostre zapalenie trzustki ma ciężki przebieg, w którym nasilony stan zapalny prowadzi do powikłań infekcyjnych i niewydolności wielonarządowej. Rokowania przy łagodnej postaci OZT są pomyślne, przy ciężkim przebiegu pojawia się ryzyko zgonu. 

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki to długotrwały proces zapalny, który powoduje nieodwracalne uszkodzenie trzustki, jej włóknienie i zanik tkanki gruczołowej. W rezultacie dochodzi do niewydolności narządu. Upośledzenie funkcji trzustki wiąże się z występowaniem zaburzeń trawienia i wchłaniania, częstym rozwojem cukrzycy oraz niedoborami składników odżywczych. 

Główną przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu. Poalkoholowe PZT dotyczy przede wszystkim mężczyzn między 40-50. rokiem życia, z kolei idiopatyczne zapalenie trzustki pojawia się z równą częstotliwością u mężczyzn i kobiet. Przewlekłe zapalenie trzustki spowodowane alkoholem ma związek z nawracającymi epizodami ostrego zapalenia trzustki. Do rozwoju PZT przyczyniają się czynniki: 

• genetyczne, 
• metaboliczne, 
• autoimmunologiczne, 
• środowiskowe. 

Ryzyko rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki zwiększa palenie tytoniu oraz stany chorobowe, takie jak hiperlipidemia, nadczynność przytarczyc czy przewlekła niewydolność nerek. Negatywnie na trzustkę oddziałuje także dieta bogatobiałkowa, bogatotłuszczowa i uboga w antyutleniacze.  

Wysoka zawartość białka w pożywieniu powoduje wzrost stężenia aminokwasów, które służą do syntezy białek enzymatycznych w trzustce, a syntezę tę dodatkowo pobudza nadmierne spożycie alkoholu. W kanalikach trzustkowych zostają wytrącone czopy białkowe zwężające przewody i hamujące odpływ soku trzustkowego, a to predysponuje do tworzenia się kamieni trzustkowych. 

Jakie są objawy zapalenia trzustki?

Najczęstsze objawy ostrego zapalenia trzustki to: 

• nagły, silny ból nadbrzusza lub śródbrzusza promieniujący w lewo albo do kręgosłupa, 
• nudności i wymioty, 
• wzdęcia, 
• bolesność przy dotyku brzucha, 
• gorączka, 
• żółtaczka, 
• stolce tłuszczowe. 

W ciężkiej postaci OZT pojawiają się: 

• przyspieszone tętno, 
• tachykardia, 
• spadek ciśnienia tętniczego krwi, 
• duszność, 
• przyspieszony oddech, 
• zaczerwienienie twarzy, 
• zasinienie twarzy i kończyn, 
• zaburzenia świadomości, 
• zaburzenia krzepnięcia, 
• sepsa. 

W przewlekłym zapaleniu trzustki początkowymi objawami są silne bóle brzucha, okresowe chudnięcie i żółtaczka. Dolegliwości bólowe często poprzedza spożyci alkoholu bądź połączeniem alkoholu z posiłkiem bogatotłuszczowym. Ból utrzymuje się zwykle przez kilka godzin do kilku dni i okresowo nawraca co kilka miesięcy lub lat. Na zaawansowane PZT i rozwój niewydolności trzustki wskazują biegunki tłuszczowe oraz pojawienie się cukrzycy. 

Na czym polega diagnostyka zapalenia trzustki? 

Rozpoznanie zapalenia trzustki stawiane jest na podstawie występujących objawów, badań laboratoryjnych oraz badań obrazowych. Na ostre zapalenie trzustki wskazuje 3-krotne przekroczenie górnej granicy normy amylazy lub lipazy we krwi obwodowej. W PZT wartość amylazy i lipazy jest zwykle prawidłowa, podwyższony wynik obserwuje się jedynie w okresach zaostrzenia choroby. Z tego względu w przewlekłym zapaleniu trzustki największą wartość diagnostyczną mają badania obrazowe, takie jak USG, tomografia komputerowa i ultrasonografia endoskopowa EUS. 

Jak leczyć zapalenie trzustki?

Ostre zapalenie trzustki zwykle wymaga hospitalizacji, podczas której pacjent przez kilka dni nie spożywa posiłków, aby nie stymulować trzustki do wydzielania enzymów trawiennych. Choremu podaje się elektrolity, płyny i leki drogą dożylną. Przewlekłego zapalenia trzustki nie można wyleczyć – terapia ma na celu łagodzenie objawów, uzupełnianie enzymów trzustkowych oraz leczenie powikłań. Istotna jest zmiana stylu życia, a więc rezygnacja z używek oraz wprowadzenie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu. Średni czas życia z przewlekłym zapaleniem trzustki wynosi średnio 15-20 lat. 

Bibliografia: 

1. Kadaj-Lipka R., Lipiński M., Adrych K., Durlik M., Gąsiorowska A., Jarosz M., Jurkowska G., Małecka-Panas E., Oracz G., Rosołowski M., Skrzydło-Radomańska B., Talar-Wojnarowska R., Rydzewska G, Zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne w przewlekłym zapaleniu trzustki. Rekomendacje Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii oraz Polskiego Klubu Trzustkowego, Gastroenterology Review 2018, 13 (3). 
2. Lipczyński R., Wytyczne dotyczące diagnostyki i leczenia przewlekłego zapalenia trzustki, Gastroenterologia Kliniczna 2017, tom 9, nr 3, 65-93. 
3. Rogowska A., Ostre zapalenie trzustki, Postępy Nauk Medycznych 2014, t. XXVII, nr 1.