Zasadowica metaboliczna – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Zasadowica metaboliczna, określana także jako zasadowica nieoddechowa, to wzrost pH krwi powyżej 7,45. Takie zaburzenie jest konsekwencją wzrostu stężenia jonów wodorowęglanowych i/lub utraty jonów wodorowych. Leczenie jest przede wszystkim przyczynowe – konieczne jest wyeliminowanie czynnika prowadzącego do wystąpienia zaburzeń pH krwi.

Czym jest zasadowica metaboliczna?

W organizmie utrzymywany jest stan równowagi kwasowo-zasadowej, czyli prawidłowego pH krwi w zakresie 7,35-7,45. Parametr ten zależny jest od stężenia jonów wodorowych i wodorowęglanowych. Fizjologiczne stężenie jonów wodorowych we krwi mieści się w przedziale 35-45 nmol/l i jest niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesów enzymatycznych. W utrzymaniu takiego poziomu jonów wodorowych, określanego jako izohydria, uczestniczy komponenta oddechowa oraz nieoddechowa. Komponenta oddechowa związana jest z wymianą gazową w płucach oraz ciśnieniem parcjalnym pCO2 we krwi. Z kolei komponenta nieoddechowa związana jest z wydalaniem jonów wodorowych przez nerki oraz resorpcją zwrotną jonów wodorowęglanowych.

Zasadowica metaboliczna rozwija się wówczas, gdy dochodzi do wzrostu pH krwi powyżej 7,45. Taka zasadowica określana jest mianem nieoddechowej, co odróżnia ją od zasadowicy oddechowej. Na czym dokładnie polega różnica? Zasadowica nieoddechowa powstaje wówczas, gdy zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej dotyczą spadku stężenia jonów wodorowych i wzrostu stężenia jonów wodorowęglanowych we krwi. Z kolei w przebiegu zasadowicy oddechowej zmiany prowadzące do wzrostu pH krwi mają charakter spadku stężenia jonów wodorowych oraz spadku pCO2.

Przyczyny zasadowicy metabolicznej

Do wzrostu pH krwi powyżej wartości 7,45 przy udziale mechanizmu nieoddechowego może dojść w efekcie:

• hipokaliemii, czyli obniżenia poziomu potasu we krwi,
• utraty jonów wodorowych z organizmu,
• nadmiernej podaży zasad.

Hipokaliemia to spadek poziomu potasu we krwi poniżej 3,8 mmol/ l. Do rozwoju takiego zaburzenia może dojść w efekcie stosowania leków sprzyjających utracie jonów potasu z organizmu. Mowa o lekach moczopędnych (diuretykach), zwiększających utratę potasu wraz z moczem, a także lekach przeczyszczających, po zastosowaniu których potas tracony jest drogą przewodu pokarmowego. Także długotrwała steroidoterapia sprzyja rozwojowi hipokaliemii. Kolejną przyczyną hipokaliemii mogą być wymioty czy biegunki, występujące w przebiegu zatruć pokarmowych i infekcji.

Za utratę jonów wodorowych odpowiada stosowanie diuretyków czy leków przeczyszczających, biegunki czy wymioty, a także odsysanie treści żołądkowej. Na wzmożona utratę jonów wodorowych z organizmu narażone są także osoby cierpiące na mukowiscydozę, które tracą ten cenny pierwiastek przez skórę.

Częstym podłożem zasadowicy metabolicznej może być nadmierna podaż zasad, takich jak cytrynian sodu, mleczan sodu, wodorowęglan sodu.

Objawy zasadowicy metabolicznej

W przebiegu zasadowicy nieoddechowej mogą pojawić się zróżnicowane objawy i najczęściej wynikają z nieprawidłowości z funkcjonowaniu układu nerwowego, sercowo – naczyniowego oraz mięśniowego. Spadkowi poziomu jonów potasowych towarzyszą zaburzenia rytmu serca oraz spadek wartości ciśnienia tętniczego. W badaniu EKG zaobserwować można następujące nieprawidłowości:

• obniżenie odcinków ST,
• zmniejszenie amplitudy załamków T,
• wzrost amplitudy załamków U,
• wydłużenie odcinków PQ,
• poszerzenie zespołów QRS.

Objawy ze strony układu nerwowego obejmują splątanie, problemy z pamięcią i koncentracją, zawroty głowy, parestezje czy zaburzenia świadomości. Z kolei objawy mięśniowe są konsekwencją współtowarzyszącej tężyczki, rozwijającej się na podłożu obniżenia poziomu jonów wapnia. Pojawiają się wówczas symetryczne skurcze mięśni, obejmujące dłonie, przedramiona i ramiona, a potem twarz, klatkę piersiową i kończyny dolne.

Jak rozpoznać zasadowicę metaboliczną?

Postawienie diagnozy jest możliwe dzięki wykonaniu gazometrii krwi. W tym celu pobierana jest próbka krwi włośniczkowej (z nakłucia opuszki palca) lub tętniczej (z tętnicy promieniowej, udowej lub obojczykowej). Do rozpoznania zasadowicy metabolicznej wystarczy wykazanie pH powyżej 7,45 oraz wzrost pCO2 i jonów wodorowęglanowych. Pomocniczo można wykonać oznaczenie poziomu jonów potasowych.

Leczenie zasadowicy metabolicznej

Postępowanie lecznicze w przebiegu zasadowicy metabolicznej sprowadza się do określenia przyczyny zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i jej wyeliminowania. Jeśli stwierdzona zostanie hipokaliemia, konieczne jest przywrócenie prawidłowego poziomu potasu we krwi. Umożliwia to podanie doustne lub dożylne chlorku potasu. W przebiegu biegunek lub wymiotów należy zadbać o nawodnienie organizmu. Jeśli przyczyną są leki przeczyszczające czy moczopędne – należy je odstawić.

Bibliografia:

1. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne. Kompendium; Medycyna Praktyczna, 2011
2. Hasan A., Maciejewski D., Praktyczny podręcznik interpretacji równowagi kwasowo – zasadowej; MediPage, 2015