Zatrucie jadem kiełbasianym, czyli botulizm – jakie są objawy?

Zatrucie jadem kiełbasianym, zwane botulizmem, może aktywować szereg niebezpiecznych objawów neurologicznych zagrażających życiu. Taki stan wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Dowiedz się, jak dochodzi do zatrucia jadem kiełbasianym, w jaki sposób rozpoznać objawy i kiedy zgłosić się do lekarza.

Czym jest jad kiełbasiany? W jaki sposób dochodzi do zatrucia?

Jad kiełbasiany to potoczna nazwa toksyny botulinowej – neurotoksycznej substancji produkowanej przez bakterię Clostridium botulinum w warunkach beztlenowych. C. botulinum naturalnie występują w glebie, przewodzie pokarmowym zwierząt oraz osadach z dna morskiego. Do zakażenia dochodzi na skutek spożycia skażonej żywności zawierającej formy przetrwalnikowe laseczki jadu kiełbasianego, m.in.: 

• wyrobów mięsnych,
• konserw rybnych,
• przetworów warzywnych,
• wekowanych pasztetów.

Warto wspomnieć, że choć toksyna botulinowa należy do silnych trucizn, znalazła zastosowanie w kosmetologii, medycynie estetycznej oraz neurologii. Jej właściwości wykorzystywane są do likwidacji zmarszczek mimicznych (popularny botoks), leczenia nadpotliwości, przewlekłych migren oraz łagodzenia spastyczności mięśni u osób z porażeniem mózgowym.

Jeśli podejrzewasz u siebie tę chorobę, nie lecz się na własną rękę. Jak najszybciej udaj się do lekarza. Co więcej, podlega ona obowiązkowi zgłoszenia do służb sanitarno-epidemiologicznych. Na podstawie dostępnych dokumentów, w 2023 odnotowano w Polsce 20 przypadków zatrucia jadem kiełbasianym.

Rodzaje zatruć jadem kiełbasianym

Botulizm pokarmowy jest najczęstszym rodzajem zatrucia jadem kiełbasianym. Stan ten zaburza prawidłową pracę układu nerwowego oraz hamuje przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Rzadkimi, chociaż możliwymi scenariuszami zakażenia, są także:

• botulizm niemowlęcy – występuje u niemowląt na skutek spożycia przetrwalników Clostridium botulinum, które gromadzą się w niedojrzałym przewodzie pokarmowym i uwalniają toksyny. Objawy zatrucia jadem kiełbasianym u dzieci to osłabienie ssania, pogorszenie apetytu oraz zaparcia,
• botulizm przyranny – mechanizm zatrucia przypomina tężec. Do zakażenia dochodzi na skutek zanieczyszczenia rany laseczkami jadu kiełbasianego, które zaczynają wytwarzać neurotoksyny,
• botulizm jatrogenny – bardzo rzadka postać zatrucia, do której dochodzi na skutek nieprawidłowego wstrzyknięcia toksyny botulinowej podczas zabiegu.

Objawy zatrucia jadem kiełbasianym

Okres inkubacji bakterii trwa ok. 12-36 godzin od momentu spożycia zatrutej żywności. Początkowo dominującymi objawami są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, czyli pogorszenie apetytu, bóle brzucha, biegunka, wymioty. Następnie dołączają do tego symptomy o charakterze neurologicznym i inne: 

• zaburzenia widzenia (widzenie podwójne, opadanie powiek),
• trudności w połykaniu (dysfagia),
• dyzartria (zaburzenia mowy),
• symetryczne porażenie wiotkie mięśni szkieletowych,
• spowolnienie psychoruchowe,
• suchość w ustach,
• spadek ciśnienia,
• zatrzymanie moczu.

W bardzo ciężkich przypadkach może dojść do porażenia mięśni klatki piersiowej i przepony, a w konsekwencji niewydolności oddechowej następuje wtedy zgon pacjenta.

Zatrucie jadem kiełbasianym – leczenie

Diagnozę zatrucia jadem kiełbasianym potwierdza się na podstawie objawów i badań laboratoryjnych krwi oraz kału. Leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych, polega na eliminacji toksyny botulinowej z organizmu. W tym celu konieczne jest jak najszybsze podanie antytoksyny przeciwbotulinowej. 

Terapia obejmuje także płukanie żołądka, lewatywy oraz aplikacje środków przeczyszczających. U pacjentów ze zdiagnozowanym botulizmem przyrannym konieczne jest chirurgiczne opracowanie rany oraz wdrożenie antybiotykoterapii. Ostra faza choroby, w której doszło do porażenia mięśni i niewydolności oddechowej, wymaga wdrożenia wentylacji mechanicznej i żywienia pozajelitowego. Powrót do zdrowia zależy od stopnia zaawansowania objawów – rehabilitacja zwykle trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. 

Jak uniknąć zatrucia jadem kiełbasianym?

Jeżeli chcesz uniknąć zatrucia jadem kiełbasianym, przed spożyciem konserw lub weków zawsze sprawdzaj terminy ważności. Jeśli zauważysz wypukłe wieczko lub usłyszysz charakterystyczne syczenie podczas otwierania, zutylizuj produkty, ponieważ istnieje duże ryzyko, że doszło do rozwoju bakterii. Poza tym przestrzegaj zasad higieny podczas przygotowywania i przechowywania przetworów mięsnych, warzywnych i owocowych.

Bibliografia:

1. Berny-Moreno J., Brancewicz-Łosek M., Toksyna botulinowa – fenomen trucizny, Polski Merkuriusz Lekarski 2006, s. 482-485.
2. https://www.gov.pl/web/wsse-poznan/botulizm [dostęp 08.03.2024].
3. Mazurkiewicz-Pisarek A., Płucienniczak A., Toksyna botulinowa – cudowna trucizna, Biotechnologia 2009, s. 123-133.
4. Śliwińska-Mossoń M., Małolepsza K., Diagnostyka i leczenie zatruć toksyną botulinową, Family Medicine & Primary Care Review 2011.