Zatrucie ołowiem – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zatrucie ołowiem (ołowica) występuje, gdy w organizmie pojawi się zbyt dużo ołowiu. Spowodowane jest to wdychaniem lub połykaniem substancji zawierających ten pierwiastek, takich jak farba, kurz, woda lub żywność. Ołów może uszkodzić prawie każdy układ w ciele, dlatego zatrucie tym metalem należy zawsze traktować poważnie.

Zatrucie ołowiem, nazywane także ołowicą, powodowane jest przez metal ciężki, jakim jest ołów. Jego obecność w organizmie nie jest normalna, jednak u większości ludzi występuje niewielka ilość tego pierwiastka. Przepisy dotyczące ochrony środowiska ograniczyły narażenie na ołów, ale nadal stanowi on zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza u małych dzieci. U najmłodszych zbyt dużo ołowiu w organizmie może powodować trwałe problemy z prawidłowym wzrostem i rozwojem. Kontakt z tym pierwiastkiem może wpływać na zachowanie, słuch i naukę oraz może spowolnić rozwój intelektualny. Z kolei u dorosłych zatrucie ołowiem może skutkować uszkodzeniem mózgu i układu nerwowego, żołądka i nerek. Powoduje także wysokie ciśnienie krwi i inne problemy zdrowotne.

Zatrucie ołowiem – przyczyny

Zatrucie ołowiem jest zwykle spowodowane miesiącami lub latami narażenia na niewielkie ilości tego metalu w domu, pracy lub przedszkolu. Do zatrucia może jednak dojść bardzo szybko w przypadku ekspozycji na dużą ilość tego pierwiastka.  Może on być składnikiem (lub mogą być nim skażone) m.in. powietrza, wody, gleby, żywności czy towarów przemysłowych.

Najczęstszym źródłem narażenia dzieci na kontakt z ołowiem jest farba na bazie ołowiu oraz pył i gleba, które są nią zanieczyszczone. Może to stanowić problem w starszych domach i budynkach, gdzie wykorzystywano farbę z ołowiem. Z kolei przyczyną zatrucia ołowiem u dorosłych najczęściej jest kontakt z tym metalem w środowisku pracy lub podczas wykonywania hobby, które powiązane jest z ołowiem.

Zatrucie ołowiem – czynniki ryzyka

Zatrucie ołowiem może wystąpić w każdym wieku, ale najcięższe efekty dotykają najmłodszych. Najbardziej zagrożone są dzieci, które:

• mieszkają w lub regularnie odwiedzają domy lub budynki zbudowane przed 1976 r. Ryzyko jest jeszcze większe w budynkach zbudowanych przed 1950 r., kiedy często używano farby na bazie ołowiu;
• są imigrantami, uchodźcami lub osobami adoptowanymi z krajów rozwijających się. Takie dzieci są często narażone na wyższy poziom ołowiu w krajach urodzenia;
• mają sześć lat lub mniej. Małe dzieci są bardziej zagrożone, ponieważ często wkładają ręce i przedmioty do ust oraz czasami połykają produkty nieżywnościowe.

Inne osoby zagrożone zatruciem ołowiem to te, które:

• piją wodę, która przepływa przez rury lutowane ołowiem;
• mają kontakt z ołowiem w swojej pracy lub podczas wykonywania hobby (na przykład pracownicy hut metali, garncarze i witrażyści);
• jedzą z puszek wykonanych z lutu ołowiowego. Tego typu opakowania nie są produkowane w Polsce, można je jednak znaleźć w niektórych krajach rozwijających się;
• gotują lub przechowują żywność w ceramicznych pojemnikach. Niektóre glazury ceramiczne zawierają ołów, który mógł nie zostać odpowiednio wypalony;
• żyją w społecznościach o dużym zanieczyszczeniu przemysłowym.

Zatrucie ołowiem – objawy

Na początku można nie zauważyć żadnych objawów ołowicy. Są one łatwe do przeoczenia i mogą wydawać się związane z innymi chorobami.

U dzieci objawy mogą obejmować:

• nieco niższą inteligencję i mniejszy wzrost w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku;
• problemy z emocjami, takie jak ciągła złość, zły nastrój lub nadpobudliwość;
• problemy z nauką;
• brak energii i łaknienia.

U dorosłych zatrucie ołowiem może spowodować:

• zmiany w zachowaniu, nastroju, osobowości i wzorcach snu;
• utratę pamięci i kłopoty z jasnym myśleniem;
• osłabienie i problemy z mięśniami;
• bóle głowy;
• ciężkie przypadki mogą powodować drgawki, paraliż i śpiączkę.

Jak diagnozuje się zatrucie ołowiem?

Diagnoza ołowicy obejmuje wywiad lekarski, a także badanie fizykalne, przeprowadzane w celu wykrycia oznak zatrucia. Jeśli lekarz podejrzewa zatrucie ołowiem, zleci wykonanie badania krwi, aby ustalić stężenie pierwiastka w organizmie. Rozpoznanie ołowicy jest trudne, ponieważ objawy mogą być spowodowane wieloma chorobami. Większość dzieci z zatruciem ołowiem nie ma objawów, dopóki ich poziom metalu we krwi nie jest bardzo wysoki. Dorośli zwykle nie są badani pod kątem zatrucia ołowiem, chyba że wykonują pracę wymagającą kontaktu z tym pierwiastkiem. W przypadku takich pracowników, firmy zazwyczaj są zobowiązane do zapewnienia testów.

Zatrucie ołowiem a ciąża

Jeśli kobieta jest w ciąży lub próbuje zajść w ciążę, a w jej najbliższym otoczeniu znajduje się osoba narażona na kontakt z ołowiem, warto zapytać lekarza o ryzyko zatrucia tym pierwiastkiem. Ogólnie rzecz biorąc, eksperci nie zalecają rutynowych testów na obecność ołowiu u kobiet w ciąży, które nie mają objawów.

Zatrucie ołowiem – leczenie

Leczenie ołowicy obejmuje:

• Usunięcie źródła ołowiu. Odpryski starej farby i brud są najczęstszymi źródłami ołowiu w domu. Farbę na bazie ołowiu oraz brud i kurz, który się z nią wiąże, powinni usunąć profesjonaliści. W miejscu pracy zwykle oznacza to usunięcie ołowianego pyłu znajdującego się w powietrzu i upewnienie się, że pracownicy nie wynoszą zanieczyszczonego kurzu lub brudu na odzieży do swoich domów lub innych miejsc.
• Dobre odżywianie. Spożywanie żywności zawierającej wystarczającą ilość żelaza oraz innych witamin i minerałów może wystarczyć do zmniejszenia poziomu ołowiu w organizmie. Osoba, która spożywa zbilansowaną, pożywną dietę, może wchłonąć mniej ołowiu niż osoba o kiepskiej diecie.
• Terapia chelatowa. Jeśli usunięcie źródła ołowiu i dieta nie działają lub jeśli poziom ołowiu jest bardzo wysoki, może być konieczne przyjęcie leków chelatujących. Leki te wiążą się z ołowiem w organizmie i pomagają go usunąć.
• Jeśli poziom ołowiu we krwi nie spadnie po leczeniu, może być konieczne ponowne sprawdzenie miejsca zamieszkania i pracy. Najlepszym sposobem uniknięcia zatrucia ołowiem jest zapobieganie mu. Leczenie nie może cofnąć już zaistniałych szkód.

Źródła:

1. Dapul H, Laraque D (August 2014). „Lead poisoning in children”. Advances in Pediatrics. 61(1): 313–33;
2. Gracia RC, Snodgrass WR (January 2007). „Lead toxicity and chelation therapy”. American Journal of Health-System Pharmacy. 64(1): 45–53;
3. Young S, Chen L, Palatnick W, Wong P, Wong J (August 2020). Solomon CG (ed.). „Led Astray”. The New England Journal of Medicine. 383(6): 578–583.