Zawał jelita – ciężkie schorzenie, które może prowadzić do śmierci. Jakie objawy powinny cię zaniepokoić?

Zawał jelita nazywany jest fachowo ostrym niedokrwieniem jelit. Jest to bardzo niebezpieczny stan, mogący prowadzić do martwicy jelit, rozległego zapalenia otrzewnej, a nawet zgonu. Najczęściej ostre niedokrwienie jelit występuje u osób w podeszłym wieku, chorujących na miażdżycę i niewydolność serca, ale dotknąć może także osoby młode.

Jakie są objawy i przyczyny ostrego niedokrwienia jelit?

Wyróżniamy dwa rodzaje ostrego niedokrwienia jelit. Pierwszy z nich związany jest z niedrożnością, czyli mechanicznym zamknięciem naczyń zaopatrujących jelita w krew.

Za zaopatrzenie jelit w krew odpowiadają tętnice krezkowe – górna i dolna, odchodzące bezpośrednio od aorty brzusznej. W przebiegu ostrego niedokrwienia jelit z niedrożnością tętnic trzewnych w świetle tętnicy pojawia zator uniemożliwiający przepływ krwi w tym naczyniu. Zator taki powstaje zwykle w innej części układu krwionośnego i jest transportowany z prądem krwi, gdzie natrafia na tętnicę krezkową – naczynie o mniejszej średnicy niż aorta i całkowicie zamyka jej światło.

Inną przyczyną zawału jelita z zamknięciem naczyń trzewnych jest wytworzenie lokalnego zakrzepu tętniczego na istniejącej w świetle naczynia blaszce miażdżycowej. Predysponuje do tego długoletnia miażdżyca, wysoki poziom cholesterolu we krwi, otyłość i cukrzyca.

Ten typ niedokrwienia jelit występuje najczęściej u osób z migotaniem przedsionków, niewydolnością serca, niedawno przebytym zawałem serca, zaburzeniami krzepnięcia i chorobami zapalnymi jelit. Ryzyko wystąpienia ostrego niedokrwienia jelit jest także zwiększone u kobiet stosujących doustną antykoncepcję hormonalną.

Do zamknięcia naczyń trzewnych może dojść także w wyniku ucisku na naczynie z zewnątrz – najczęściej w wyniku obecności masywnego guza w jamie brzusznej.

Ostre niedokrwienie jelit może wystąpić także bez mechanicznego zamknięcia światła tętnic. Wówczas niedokrwienie jelit spowodowane jest niedostatecznym przepływem krwi przez naczynia jamy brzusznej i odruchowym skurczem naczyń trzewnych. Taka sytuacja ma miejsce najczęściej w przypadku wstrząsu o różnej etiologii – spowodowany może być krwotokiem, odwodnieniem czy sepsą. We wstrząsie organizm koncentruje się na dostarczeniu krwi do narządów niezbędnych do przeżycia, czyli serca i mózgu, a naczynia dostarczające krew do mniej kluczowych narządów np. jelit obkurczają się, co może skutkować ich ostrym niedokrwieniem.

Ostre niedokrwienie jelit może być spowodowane zamknięciem lub niedostatecznym ukrwieniem jelit na każdym ich odcinku, dlatego zawał jelita może wystąpić zarówno w jelicie cienkim jak i jelicie grubym.

Jakie są objawy zawału jelita?

Ostre niedokrwienie jelita objawia się przede wszystkim nagłym, silnym bólem brzucha. Początkowo ból zlokalizowany jest w okolicy pępka, w miarę upływu czasu rozlewa się na całą jamę brzuszną i jest trudny do zlokalizowany. Charakterystyczny jest ból, który nie ustępuje po lekach przeciwbólowych, nawet silnych opioidach, takich jak morfina.

Występują także nudności i wymioty, a w początkowej fazie choroby może pojawić się biegunka.

Wraz z postępem choroby dochodzi do porażenia motoryki jelit w wyniku czego ustępuje biegunka, a pojawia się zatrzymanie gazów i stolca.

Jeżeli ostre niedokrwienie jelit trwa dłuższy czas, następuje martwica ściany jelita skutkująca przerwaniem ciągłości jego ściany – treść jelitowa wylewa się wówczas do jamy brzusznej, powodując zapalenie otrzewnej, które powoduje objawy tzw. „ostrego brzucha”. Należą do nich – silny, rozrywający ból brzucha w spoczynku, nasilający się podczas ruchu, ucisku i kaszlu. Brzuch jest twardy, „deskowaty”, pojawia się także gorączka i kołatanie serca.

Diagnostyka zawału jelit

Początkowo objawy ostrego niedokrwienia jelit są niespecyficzne i mogą wskazywać na inne schorzenia przewodu pokarmowego. Każdy nagły, silny ból brzucha wymaga jednak pilnej konsultacji lekarskiej.

W badaniu fizykalnym lekarz może, w zależności od czasu trwania choroby, zauważyć wzmożoną lub osłabioną perystaltykę jelit oraz objawy „ostrego brzucha”. Pełna diagnostyka ostrego niedokrwienia jelit wymaga badań dodatkowych takich jak RTG przeglądowe jamy brzusznej, USG jamy brzusznej oraz angio-TK. Ostre niedokrwienie jelit może być również zdiagnozowane poprzez arteriografię. Jest to badanie polegające na podaniu kontrastu do tętnicy i wykonaniu serii zdjęć RTG. Badanie to pozwala na zróżnicowanie niedokrwienia od niedrożności jelit. Arteriografia nie jest jednak badaniem szeroko dostępnym, a w przypadku ostrego niedokrwienia jelit leczenie powinno być wdrożone jak najszybciej, dlatego nierzadko, w zależności od stanu pacjenta odstępuje się od badań obrazowych.

Leczenie ostrego niedokrwienia jelit

Podstawą leczenia zawału jelit jest przywrócenie krążenia w naczyniach dostarczających krew do jelit. Jest to możliwe poprzez usunięcie zatoru lub zakrzepu lub wytworzenie pomostu omijającego niedrożny fragment tętnicy. U niektórych pacjentów możliwe jest również leczenie wewnątrznaczyniowe polegające na podaniu leku rozpuszczającego skrzep bezpośrednio do tętnicy.

Jednocześnie niezwykle istotna jest ocena stanu jelita i ewentualne usunięcie zmienionych martwiczo tkanek w jego ścianie.

Wg. badań tylko u 18 proc. pacjentów udaje się zachować w całości jelito, natomiast śmiertelność w tym schorzeniu sięga 80 proc.

Niezwykle ważne jest zatem, aby w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak nagły, silny ból brzucha, pilnie skonsultować się z lekarzem, ponieważ na pomyślność leczenia największy wpływ ma czas, który upłynął od pojawienia się objawów.

Ostre niedokrwienie jelit w większości przypadków spowodowane jest powikłaniem chorób sercowo-naczyniowych, dlatego chcąc zapobiec temu schorzeniu, należy dbać o prawidłową dietę i aktywność fizyczną, a także kontrolować masę ciała i ciśnienie tętnicze.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika 2019. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski. Wyd. Medycyna Praktyczna
• Chirurgia t.1. Wojciech Noszczyk. Wyd. PZWL