Czym jest FAS – płodowy zespół alkoholowy? Jakie są jego skutki?

FAS, czyli płodowy zespół alkoholowy, można zdefiniować jako zespół różnorodnych wad i nieprawidłowości powstających u dziecka. FAS spowodowany jest spożywaniem alkoholu w trakcie ciąży. Jakie są skutki FAS w życiu dziecka? Czy zespół jest widoczny już w życiu płodowym? Metody leczenia omawianych wad działają?

Zespół FAS – przyczyny

FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) to poważny problem, obejmujący szereg różnych nieprawidłowości, wad, trudności, a także chorób. Płodowy zespół alkoholowy jest wynikiem narażenia dziecka na działanie alkoholu w trakcie jego życia płodowego. Innymi słowy, FAS pojawia się w sytuacji, gdy kobieta spożywała alkohol w czasie ciąży.

To właśnie w okresie płodowym u dziecka intensywnie rosną różne narządy wewnętrzne, a także następuje przyrost masy ciała i mięśni. Niestety alkohol wpływa druzgocąco na rozwój dziecka, a tym samym może powodować wiele trudności zarówno w okresie dzieciństwa, jak i adolescencji oraz dorosłości. Płód nie ma w pełni rozwiniętej wątroby, przez co nie ma możliwości metabolizowania alkoholu. Co więcej, poziom stężenia tej substancji jest niestety u dziecka tak samo wysoki jak u matki, gdy ta pije napoje alkoholowe.

Uszkodzenia różnią się w zależności od konkretnego przypadku, ilości spożywanego alkoholu, czasu i stężenia, a także momentu ciąży. Dotychczasowe analizy wykazały, że: 

• alkohol w I trymestrze ciąży powoduje przede wszystkim deformacje twarzy, negatywnie wpływa na rozwój mózgu, a także ma działanie teratogenne, co może spowodować obumarcie płodu lub poronienie;
• alkohol w II trymestrze ciąży zwiększa ryzyko poronienia, wpływa negatywnie na rozwój mięśni, skóry i kości;
• alkohol w III trymestrze ciąży negatywnie wpływa na rozwój mózgu, przez co może pojawić się niepełnosprawność umysłowa, a do tego zwiększa się ryzyko przedwczesnego porodu.

Jak zatem widać, bez względu na to, w którym trymestrze matka spożywa alkohol, reakcja płodu na tę substancję jest negatywna. Właśnie dlatego tak duże znaczenie ma całkowite wyeliminowanie z diety napojów alkoholowych w ciąży.

FAS – objawy

FAS może dawać różne symptomy, a pełny obraz zwykle uzyskiwany jest dopiero po kilku tygodniach, miesiącach, a nawet latach życia dziecka. Do najczęściej występujących objawów można zakwalifikować: 

• objawy fizyczne – spłycenie rynienki nosowej, niewielkie oczy, szeroka twarz, niskie czoło, opadające powieki, niski wzrost; 
• objawy fizjologiczne – uszkodzenia organów wewnętrznych, problemy z odpornością i napięciem mięśniowym; 
• objawy neurologiczne – niższy iloraz inteligencji niż u rówieśników, niepełnosprawność umysłowa, trudności w nauce i koncentracji, brak zrozumienia związków przyczynowo-skutkowych oraz pojęć abstrakcyjnych; 
• objawy emocjonalne – problemy z rozumieniem emocji własnych i innych ludzi, zaburzenia zachowania, wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości oraz lękowych, a także niski poziom empatii oraz problemy w kontaktach międzyludzkich i wysoki poziom agresji. 

Niestety płodowy zespół alkoholowy powoduje wiele różnorodnych symptomów, a tym samym negatywnie wpływa na zdrowie somatyczne i psychiczne dziecka, co odbija się na nauce, nawiązywaniu przyjaźni i kontaktów z innymi ludźmi. Nie u każdej osoby wykształca się jednak FAS pełnoobjawowe, a to oznacza, że u niektórych dzieci występuje tylko niewielka część symptomów, a u innych większość z nich.

Szczególne znaczenie ma szybka diagnoza FAS, ponieważ lekarze czasami mylą zespół z ADHD lub spektrum autyzmu, a matka nie chce przyznać się do spożywania alkoholu w czasie ciąży. Jednak im szybsza diagnoza, tym więcej można zdziałać w danym przypadku. Niektóre wady rozwojowe są już zresztą widoczne w życiu płodowym, na USG 3d, ale jeżeli lekarz nie ustali przyczyny, skuteczna terapia minimalizująca symptomy może się okazać niemożliwa.

Jakie są skutki FAS? 

Niestety FAS niesie ze sobą wiele negatywnych skutków. Wygląd dzieci z płodowym zespołem alkoholowym jest zwykle charakterystyczny i już to wiąże się z wieloma utrudnieniami. To jednak nie wszystko, ponieważ do tego dochodzą problemy w życiu społecznym, zaburzenia zachowania i trudności emocjonalne. Dodatkowo u niektórych osób pojawiają się poważne patologie zdrowotne.

Dorośli z FAS – jak wygląda ich funkcjonowanie? 

Osoby dorosłe z FAS są zwykle mniej inteligentne niż ich rówieśnicy, a do tego mają problemy z nauką i koncentracją. Właśnie dlatego wiele z nich nie kończy szkoły. Niestety FAS sprawia również, że chorzy nie są w stanie planować ani widzieć związków przyczynowo-skutkowych, a więc żyją głównie w teraźniejszości, bez myśli o przyszłości. Dorośli z FAS mogą mieć także problemy z życiem zawodowym i rodzinnym, ponieważ przejawiają wiele trudności natury emocjonalnej, nie rozumieją oczekiwań innych osób, nie przestrzegają reguł społecznych, cechuje je drażliwość i uleganie złości.

Leczenie FAS 

FAS to choroba nieuleczalna, jednak możliwe jest łagodzenie jej objawów, a także zmniejszenie trudności . Właśnie dlatego tak ważna jest szybka diagnoza i rozpoczęcie leczenia. Płodowy zespół alkoholowy wymaga działania zespołu interdyscyplinarnego, złożonego z takich specjalistów jak:  

• internista; 
• logopeda; 
• psycholog; 
• endokrynolog; 
• terapeuta zajęciowy. 

Zwykle podstawą jest leczenie farmakologiczno-psychoterapeutyczne. Szczególne znaczenie ma zwrócenie uwagi na to, aby dziecko radziło sobie z nauką i emocjami, a także potrafiło budować właściwe relacje społeczne. Czasami proponowane są również różne aktywności fizyczne oraz terapie zajęciowe, dopasowane do konkretnych potrzeb danego pacjenta. 

Bibliografia:

1. Bąbała, O., Działo, J., Deptuła, W., Alkohol a zdrowie, Kosmos 2011, 60: 189-195.
2. Klecka, M.,  Fetal alcohol syndrome (fas)-alkoholowy zespół płodowy; poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością. Dziecko Krzywdzone, Teoria, badania, praktyka 2004, 3: 46-55. 
3. Komorowska, A., Opieka nad kobietą i dzieckiem z zespołem FAS, Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu 2018, 3: 131-142. 
4. Pierzyna, E.,  Zaburzenia neurorozwojowe w Alkoholowym Zespole Płodowym FAS, Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych 2017, 25: 141-152.