Zespół Angelmana – jakie są przyczyny i objawy tej choroby genetycznej?

Zespół Angelmana to rzadko występująca choroba genetyczna mająca negatywny wpływ na układ nerwowy pacjenta. Typowymi objawami schorzenia są charakterystyczny, niekontrolowany śmiech oraz osłabiona motoryka aparatu ruchu.

Zespół Angelmana (ang. Angelman syndrome, AS) występuje rzadko – 1 raz na 12000–20000 żywych urodzeń. Osoby cierpiące na chorobę Angelmana doświadczają poważnych uszkodzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Dzieci z tym schorzeniem często nazywane są „marionetkami”, ponieważ towarzyszą im dziwne ruchy i niekontrolowane wybuchy charakterystycznego śmiechu. U części z nich może też występować małogłowie oraz osłabienie motoryki.

Przyczyny zespołu Angelmana

Syndrom Angelmana jest chorobą genetyczną, co oznacza, że za jej rozwój odpowiadają zmiany chromosomalne. Główną przyczyną jest uszkodzenie w rejonie chromosomów 15q11-q13 (gen UBE3A). Doprowadzić do tego mogą cztery mechanizmy. Pierwszym z nich jest delecja, a zatem usunięcie niewielkiego fragmentu materiału genetycznego we wspominanym wyżej obszarze. Drugim jest mutacja samego genu UBE3A. Trzecią możliwą przyczyną jest disomia chromosomu, czyli zjawisko, podczas którego dochodzi do pojawienia się dwóch identycznych (kształtem, wielkością i zawartością genetyczną) chromosomów od jednego z rodziców. Disomia występuje rzadko (pojawia się u 3% chorych) i towarzyszy jej łagodniejszy przebieg. Ostatnią możliwością jest upośledzenie w produkcji gamet, czyli nieprawidłowy imprinting.

Zespół Angelmana – objawy

Zespół Angelmana daje objawy już u noworodków. Obserwuje się u nich małą masę urodzeniową – około 300 gramów niższą niż u dzieci zdrowych. Niemowlęta mają trudności w pobieraniu pokarmu, w tym ze ssaniem. Często też po spożyciu posiłku zwracają całą treść bądź krztuszą się. Upośledzenie psychoruchowe obserwuje się po ukończeniu przez dziecko sześciu miesięcy.

W tym okresie pojawiają się (niewidoczne gołym okiem) drżenia mięśni, a także oczopląs. Dzieci obarczone zespołem Angelmana wydają się wiecznie szczęśliwe, są uśmiechnięte i zadowolone. Charakterystyczny jest nagły i niepohamowany śmiech w nieadekwatnych do tego sytuacjach. Nie jest możliwe zapanowanie nad tym odruchem. Takiemu śmiechowi może towarzyszyć także klaskanie oraz wysuwanie języka. Chorzy na zespół Angelmana mają szeroko rozstawione oczy, przykurcze kolan, skrzywienie boczne kręgosłupa (skoliozę), problemy z zasypianiem oraz duże wady wzroku, w tym krótkowzroczność. Ponadto, obserwuje się u nich trudności z poruszaniem się, niepełnosprawność intelektualną, a także zaburzenia mowy. W niektórych przypadkach występują częste ataki padaczki, małogłowie, zaburzenia w pigmentacji włosów i skóry, a także zabarwienia tęczówki gałki ocznej.

U osób dorosłych objawy mają nieco mniejsze nasilenie. Częstotliwość pojawiania się epilepsji obniża się o około 60%. Zmniejszają się również problemy ze snem. Jednakże wraz z wiekiem znacząco wzrasta uczucie niepokoju i lęku. Przekłada się to na upośledzenie codziennego funkcjonowania w społeczeństwie, a także obniżenie jakości życia.

Diagnoza i leczenie zespołu Angelmana

Po pojawieniu się typowych objawów klinicznych zespołu Angelmana należy wykonać testy genetyczne w celu sprawdzenia dokładnej przyczyny pojawienia się choroby. Popularne są testy FISH, polegające na wyszukaniu określonej delecji chromosomalnej oraz analiza metylacji DNA i genu UBE3A. Inną możliwością jest badanie polimorfizmu markerów mikrosatelitarnych.

Leczenie osób z zespołem Angelmana uzależnione jest od nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia osoby chorej. Obecnie terapia polega na wdrożeniu rehabilitacji oraz zabiegów terapeutycznych. Mają one na celu poprawienie koordynacji ruchowej oraz zachowanie równowagi. Szczególnie zalecana jest gimnastyka w wodzie (ćwiczenia ułatwia fakt, że dzieci te na ogół uwielbiają chodzić na basen). Ma ona wiele zalet zdrowotnych, w tym łagodzi ból spowodowany skoliozą i zmniejsza skurcze mięśniowe.

Na każdym etapie choroby wymagana jest konsultacja lekarska z kilkoma specjalistami w tym neurologiczna, okulistyczna, ortopedyczna, logopedyczna oraz gastroenterologiczna.

Dzieci z syndromem Angelmana uczą się nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi za pomocą mowy, piktogramów (obrazków) lub gestów. Pomaga im to również w wyrażaniu emocji i intencji. Długość ich życia jest podobna jak u osób zdrowych, jednakże koniecznie jest wspieranie ich w codziennych sytuacjach, gdyż nie są w pełni samodzielne. W młodym wieku na objawy padaczki otrzymywać muszą odpowiednie leki przeciwdrgawkowe.