Zespół Aspergera a stopień niepełnosprawności

Zespół Aspergera jest zaliczany do grupy zaburzeń neurorozwojowych ze spektrum autyzmu. Powszechnie określa się go mianem łagodnego autyzmu lub autyzmu wysokofunkcjonującego, choć to błędne określenia. Objawia się on głównie poprzez problemy w komunikacji, niezrozumienie norm społecznych oraz powtarzalność zachowań. Zespół Aspergera a stopień niepełnosprawności – czy „Asperger” może liczyć na wsparcie od państwa?

Jak objawia się zespół Aspergera?

Zespół Aspergera rozpoznawany jest zwykle u dzieci, które ukończyły 3. rok życia. Jak jednak można przeczytać na stronie NIK, diagnoza może być postawiona w każdym wieku, zarówno u nastolatków, jak i osób dorosłych. Według danych ZA częściej dotyka chłopców niż dziewczynek. Objawy zespołu Aspergera dotyczą przede wszystkim trzech obszarów:

• trudności w interakcjach społecznych – problemy z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji. Dzieci preferują samotne zabawy, a kontakty z rówieśnikami stają się dla nich wyzwaniem,
• zaburzona komunikacja – osoby z ZA mają bogaty zasób słownictwa i często posługują się fachowym nazewnictwem. Mają tendencję do tworzenia neologizmów i używania echolalii, czyli powtarzania zasłyszanych słów lub całych zdań,
• powtarzalne zachowania i wąskie zainteresowania – potrzeba stałego porządku dnia. Wszelkie zmiany lub odstępstwa mogą wywoływać lęk i problemy z adaptacją.

Powyższe cechy mogą, lecz nie muszą występować wspólnie. Zdarzają się też przypadki o większym lub mniejszym nasileniu. Dlatego mówi się o spektrum zachowań, bo każde dziecko z ZA jest inne.

Rozpoznanie zespołu Aspergera

Rozpoznaniem zespołu Aspergera zajmuje się specjalistyczny zespół, złożony m.in. z psychiatry, psychologa, logopedy oraz pedagoga. Proces diagnozy obejmuje: 

• wywiad kliniczny dotyczący wczesnego rozwoju dziecka, zachowań związanych z trudnościami w komunikacji i interakcjach społecznych oraz codziennego funkcjonowania,
• obserwację zachowania – sposób mówienia, kontakt wzrokowy, ocenę funkcjonowania dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym,
• kwestionariusze diagnostyczne i testy psychologiczne,
• diagnostykę różnicową w celu wykluczenia innych zaburzeń, np. ADHD.

Diagnoza pomaga osobom z ZA oraz ich bliskim lepiej zrozumieć sposób codziennego funkcjonowania. Daje szansę spojrzenia na swoje trudności z nowej perspektywy oraz budowania świadomości, że wiele zachowań jest wynikiem innego sposobu funkcjonowania mózgu.

Czy zespół Aspergera zalicza się do niepełnosprawności?

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF), zespół Aspergera może zostać uznany jako niepełnosprawność. Odnosi się to nie tylko do kwestii diagnozy, lecz wynika także z trudności w codziennym funkcjonowaniu osób z ZA.

Dla wielu osób z zespołem Aspergera otrzymanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności jest kluczowe w możliwości uzyskania wsparcia: terapii, pomocy asystenta osobistego, świadczeń finansowych czy dostosowania miejsca pracy lub nauki.

Orzeczenie o niepełnosprawności jest oficjalnym dokumentem wydawanym przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, który potwierdza stopień niepełnosprawności danej osoby na podstawie kompleksowej oceny stanu zdrowia. 

Warto podkreślić, że sam fakt diagnozy ZA nie gwarantuje przyznanie orzeczenia. Istotne jest wykazanie, że objawy zaburzenia ograniczają codzienne funkcjonowanie. Do uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności niezbędne będzie zgromadzenie następujących dokumentów:

• wypełnienie wniosku o wydanie orzeczenia (druki są dostępne online lub w stacjonarnych siedzibach Powiatowych, lub Miejskich Zespołów ds. Orzekania o niepełnosprawności),
• dokumentacja medyczna (zaświadczenia od psychiatry, psychologa, neurologa), opinie specjalistów, wyniki testów psychologicznych. Dokumenty muszą być wystawione maksymalnie 30 dni przed złożeniem wniosku.

Osoba z ZA w zależności od indywidualnej sytuacji może uzyskać lekki, umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności. W przypadku dzieci niepełnosprawności się nie różnicuje.

Co przysługuje osobom z zespołem Aspergera?

1. Wsparcie w środowisku szkolnym (wczesne wspomaganie rozwoju, WWR) – możliwość nauczania indywidualnego lub dostosowania programu nauczania, korzystanie z pomocy nauczyciela wspomagającego.
2. Wsparcie psychologiczne – łatwiejszy dostęp do różnego rodzaju form terapii m.in. terapia logopedyczna, trening umiejętności społecznych, terapia poznawczo-behawioralna.
3. Wsparcie materialne w postaci świadczenia pielęgnacyjnego, ulgi podatkowe czy renta socjalna w przypadku całkowitej niezdolności do pracy.

Bibliografia: 

1. Amoretti C. M., Lalumera E., Serpico D., The DSM-5 introduction of the Social (Pragmatic) Communication Disorder as a new mental disorder: a philosophical review, History and Philosophy of the Life Science 2021, 43(4):108. 
2. Bryńska A., Miejsce zespołu Aspergera w grupie całościowych zaburzeń rozwoju: kontinuum, czy spektrum zaburzeń autystycznych, Psychiatria Polska 2011, tom XLV, nr 5, s. 749-758. 
3. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wsparcie-osob-z-autyzmem-i-zespolem-aspergera.html [dostęp 28.30.2025]. 
4. Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF), Genewa 2001.