Zespół Aspergera u kobiet. Jak go rozpoznać i jaką prowadzić terapię?

Badania opublikowane w 2022 roku w czasopiśmie Children (Basel) wskazują, że proporcja mężczyzn do kobiet, u których diagnozuje się spektrum autyzmu, wynosi 4:1. Najprawdopodobniej jednak nie jest to prawda, a niewłaściwa diagnoza powoduje, że dziewczynki dowiadują się o zaburzeniu znacznie później niż chłopcy. Jak rozpoznać zespół Aspergera u kobiet i nastolatek? 

Autyzm a zespół Aspergera. Na czym polega różnica? 

Do niedawna zespół Aspergera w międzynarodowych klasyfikacjach chorób DSM i ICD był zaburzeniem odrębnym od autyzmu – odpowiednio F84.5 w ICD-10 oraz 299.80 w DSM IV. Według najnowszych wytycznych ICD-11 i DSM V zespół Aspergera stał się zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ang. autism, spectrum disorder, ASD). 

Z uwagi na nieostre kryteria pozwalające na wydzielenie zespołu Aspergera, uznano go za jedną z kategorii spektrum autyzmu. Zasadniczą różnicą między zespołem Aspergera a pozostałymi zaburzeniami ASD jest jednak brak opóźnienia rozwoju mowy i innych jej patologii, które uniemożliwiałyby logiczną komunikację. Osoby z zespołem Aspergera rozwijają się też bez opóźnień w kształtowaniu zdolności poznawczych. 

Dlaczego u kobiet rzadziej diagnozuje się zespół Aspergera? 

Obecnie sugeruje się, że rzadsze diagnozowanie zespołu Aspergera u dziewczynek (kobiet), niż u chłopców (mężczyzn) niekoniecznie musi być wynikiem zwiększonej częstotliwości występowania zaburzenia u przedstawicieli płci męskiej. Winę za taki stan rzeczy częściowo ponosi sama medycyna, ponieważ narzędzia i protokoły diagnostyczne są tworzone z udziałem grup składających się właśnie z chłopców.  

Wskazuje się też, że dziewczynki z reguły socjalizują się poprzez naśladownictwo i dopasowanie swoich zachowań do oczekiwań grupy. Dlatego trudniej dostrzec niepokojące zachowania. Dziewczynki mogą naśladować reguły gry lub śmiać się z żartów, choć zarówno jedno, jak i drugie będzie dla nich niezrozumiałe. U kobiet obserwuje się silniej rozwinięte umiejętności społeczne, a także większe dopasowanie niż u mężczyzn. 

W kontekście kobiet częściej mówi się o autyzmie wysokofunkcjonującym (ang. High-Functioning Autism, HFA). Chodzi o sytuację, kiedy osoba jest w stanie całkowicie normalnie funkcjonować ze swoim zaburzeniem w środowisku, często jest ono wręcz niezauważone. Jednocześnie takie osoby wykazują fascynację określonym obszarem wiedzy, np. fizyką. Jedna z teorii zakłada, że różnice w adaptacji do zaburzenia wynikają z biologii i podziału mózgów na „męskie” oraz „żeńskie”. 

Jak rozpoznać zespół Aspergera u dziewczynki? 

Rozpoznanie zespołu Aspergera u dziewczynek wymaga obserwacji subtelnych zachowań. Może być to: 

• obsesyjne skupianie się na zapamiętywaniu lub klasyfikacji różnych obiektów i faktów, którymi interesują się rówieśnicy, 
• trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego, 
• częste marzenie na jawie, 
• myślenie wizualne, czyli rozumowanie za pomocą obrazów. 

Zespół Aspergera daje o sobie znać w sposób typowy dla danej płci. O ile więc chłopcy mogą fascynować się militariami czy samochodami, u dziewczynek częściej będą to np. zwierzęta (w szczególności konie) albo kolekcjonowanie pluszaków. 

Jak wygląda leczenie zespołu Aspergera? 

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń ASD, przy zespole Aspergera obszary diagnostyczne obejmują: 

• rozwój społeczny – o zaburzeniach świadczy np. brak prawidłowego kontaktu wzrokowego lub lustrzanych reakcji pantomimicznych, 
• rozwój języka i komunikacji – o zaburzeniach świadczy np. brak wsłuchiwania się w mowę lub brak komunikacyjnych zachowań w zabawie, 
• rozwój motoryczny – na tym polu mogą pojawić się zaburzenia zarówno małej, jak i dużej motoryki, ale nie jest to warunek konieczny do postawienia diagnozy, 
• rozwój poznawczy (w tym poziom zabawy) – o zaburzeniach świadczy np. silnie preferencyjny dobór zabawek lub nieumiejętność adekwatnego posługiwania się nimi. 

Dla jak najlepszego wsparcia rozwoju dziecka z zespołem Aspergera ważne jest rozpoczęcie terapii na możliwie wczesnym etapie życia. Dlatego prawidłowa diagnoza jest tak istotna. Wśród przykładowych rozwiązań wskazuje się: 

• terapię behawioralną,  
• terapię poznawczo-behawioralną,  
• trening umiejętności społecznych (TUS), 
• trening integracji sensorycznej.  

Możliwe jest też zastosowanie biofeedbacku EEG. Do bardziej specjalistycznych rozwiązań zalicza się trening uwagi słuchowej Tomatisa i Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. U dorosłych kobiet bardzo pomocna okazuje się regularna psychoterapia oraz nauka technik relaksacyjnych. 

Bibliografia: 

1. Cieszyńska-Rożek J., Korendo M., Zespół Aspergera – wczesne symptomy zaburzenia w sferze społecznej, językowej, motorycznej i poznawczej, Poradnik Językowy TKJ, Warszawa 2018. 
2. McCrossin R., Finding the True Number of Females with Autistic Spectrum Disorder by Estimating the Biases in Initial Recognition and Clinical Diagnosis, Children (Basel) 2022, 9(2):272. 
3. Solomon M., Miller M., Taylor S. L., Hinshaw S. P., Carter C. S., Autism symptoms and internalizing psychopathology in girls and boys with autism spectrum disorders, Journal of  Autism and Developmental Disorders 2012, 42(1):48-59.