Fibromialgia – przyczyny, objawy, leczenie

Fibromialgia to zaburzenie charakteryzujące się występowaniem przewlekłego bólu nerwowo-mięśniowego o niejasnej przyczynie. Schorzenie to aż 8 razy częściej dotyka kobiet. Fibromialgii mogą towarzyszyć objawy neurologiczne i psychopatologiczne. Rozpoznanie stawia się na podstawie nasilenia objawów oraz obecności punktów tkliwych. Fibromialgia, nawet leczona kompleksowo oraz wielokierunkowo, może stanowić problem trudno poddający się terapii.

Co to jest fibromialgia?

Fibromialgia (fibromyalgia syndrome – FMS) to zespół bólowy, który charakteryzuje się uogólnionym bólem ze strony mięśni oraz tkliwością typowych punktów ciała. Ponad ośmiokrotnie częściej występuje u płci żeńskiej. Najczęściej spotykana jest wśród przedstawicielek rasy białej między 35 a 55 rokiem życia i mówi się, że dotyczy aż 2–4% populacji. Pierwszy opis choroby pochodzi z początku XX wieku, ale kryteria diagnostyczne zostały ustalone dopiero w 1990 roku.  W klasyfikacji ICD-10 fibromialgia oznaczona jest symbolem M79.7 

Fibromalgia – przyczyny

Przyczyny fibromialgii nie zostały do końca poznane. Sugeruje się, że pierwsze objawy choroby mają związek z wydarzeniami stresowymi, w tym doświadczanymi wypadkami, urazami i przeciążeniami. Do innych czynników stresogennych zalicza się: choroby endokrynologiczne, zapalne choroby reumatyczne i zaburzenia psychiczne. Z kolei występujące u chorych bóle stawowo-mięśniowe prawdopodobnie wynikają z tzw. sensytyzacji ośrodkowej, czyli nadpobudliwości neuronów po stymulacji przez bodźce odbierane przez receptory czuciowe. Naukowcy podają, że potencjalną przyczyną mogą być zaburzenia przewodnictwa w połączeniach nerwowych oraz neurotransmiterach, które wynikają z wady genetycznej. Związek odnajduje się także w chorobach endokrynologicznych i reumatologicznych. 

Wyróżnia się trzy główne hipotezy dot. powstawania fibromialgii: 

• hipotezę zaburzeń snu wolnofalowego – obecne zaburzenia snu non-REM mogą być wynikiem nieprawidłowej syntezy hormonu wzrostu (GH), a to wpływa na spadek stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF), co w konsekwencji prowadzi do niewłaściwej pracy mięśni i uczucia zmęczenia 
• hipotezę serotoninową – zaburzenia metabolizmu serotoniny i niedobór tryptofanu będącego prekursorem serotoniny prowadzą do pojawienia się typowych objawów fibromialgii; niedobór neuromodulatorów może mieć związek z aktywnością przeciwciał przeciwko serotoninie i zwiększoną gęstością receptorów serotoninowych w synapsach; 
• hipotezę podłoża genetycznego – za rozwój choroby mogą odpowiadać: polimorfizm pojedynczego nukleotydu transportera serotoniny (5-HTT), który powoduje brak uwalniania serotoniny lub polimorfizm genu receptora serotoninowego 2A. 

Fibromialgia – objawy 

Dolegliwości spotykane w chorobie skłaniają pacjenta do szybkiej wizyty u lekarza. Główne objawy fibromialgii pochodzą ze strony układu mięśniowo-stawowego. Podstawową dolegliwością jest uogólniony ból, który początkowo zlokalizowany jest w odcinku szyjnym i lędźwiowym kręgosłupa, a następnie pojawia się w okolicy klatki piersiowej i mięśni otaczających stawy. Obecność tkliwych miejsc ciała to kolejna charakterystyczna cecha fibromialgii. Bolesne punkty spustowe to miejsca przyczepów lub przebiegu ścięgien. Jest ich ponad sto, jednak za najbardziej czułe uznaje się okolice: 

• przyczepu mięśni podpotylicznych, 
• przestrzeni między wyrostkami poprzecznymi C5–C7, 
• górnego brzegu mięśnia czworobocznego w połowie jego długości, 
• przyczepu mięśnia nadgrzebieniowego w okolicy przyśrodkowego brzegu łopatki, 
• połączenia chrzęstno-kostnego drugiego żebra, 
• 2 centymetry poniżej od nadkłykcia bocznego kości ramiennej, 
• górnego bocznego kwadrantu pośladka, 
• tylnej powierzchni wyniosłości krętarza większego – pod pośladkami, 
• kłykcia przyśrodkowego kości udowej – w okolicy nadkolanowej. 

Każdy bolesny punkt jest parzysty i znajduje się symetrycznie po obu stronach ciała. Oprócz podstawowych objawów w trakcie trwania choroby mogą pojawić się:  

• zaburzenia snu i brak odczucia jego efektywności po odpoczynku nocnym –chorzy mają wrażenie, że po przebudzeniu wszystko ich boli; 
• duże zmęczenie, nawet po niewielkim wysiłku; 
• uczucie sztywności i napięcia ciała; 
• ból brzucha; 
• zaburzenie pracy jelit; 
• objawy neurologiczne fibromialgii: parestezje, niewyraźne widzenie, drętwienie, osłabienie 
• depresja; 
• zaburzenia lękowe; 
• zaburzenia nastroju; 
• częstomocz; 
• zaburzenia miesiączkowania; 
• uczucie zimnych rąk i stóp; 
• nadmierna potliwość; 
• zawroty głowy. 

Jakie badania wykonać przy podejrzeniu fibromialgii? 

Chorobę zalicza się do zaburzeń reumatologicznych, jednak podejście do diagnostyki oraz leczenia powinno być multidyscyplinarne. Lekarze zajmujący się diagnostyką choroby to lekarze rodzinni, specjaliści reumatolodzy, neurolodzy, psychiatrzy. 

Nie ma specyficznych badań, które mogłyby naprowadzać na rozpoznanie. Zaleca się wykonanie podstawowych pomiarów oraz badań obrazowych, dzięki którym można wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów. W badaniach krwi nie stwierdza się wyników odbiegających od normy, natomiast różnice widoczne są przy ocenie poziomu neuromodulatorów – obserwuje się niższe stężenie serotoniny, tryptofanu i IGF (insulinopodobny czynnik wzrostu). Choć badania obrazowe mózgu u osób z fibromialgią mogą ukazać zmiany w pracy tego narządu, nie są uznawane za pomocne w diagnostyce. Być może już za kilka lat będzie dostępny test z krwi na fibromialgię. Badania w tym zakresie prowadzili naukowcy z Uniwersytetu Stanowego w Ohio, którzy za cel postawili sobie zidentyfikowanie biomarkerów fibromialgii. 

Jak zdiagnozować fibromialgię? Rozpoznanie stawia się na podstawie kryteriów diagnostycznych opracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne. Wykorzystuje się wskaźnik nasilenia fibromialgii (FS), na który składa się wskaźnik rozległości bólu (WPI) oraz wskaźnik nasilenia objawów (SSS). Czas trwania dolegliwości musi przekraczać 3 miesiące. Do rozpoznania fibromialgii niezbędne jest stwierdzenie co najmniej 7 obszarów bólu oraz co najmniej 5 punktów w skali nasilenia objawów lub 3–6 tkliwych obszarów i nasilenia objawów na poziomie 9 punktów lub więcej. 

Przeprowadzając diagnostykę różnicową lekarz ma za zadanie wykluczyć inne choroby o podobnym obrazie klinicznym. Jedną z nich jest zespół przewlekłego zmęczenia, w którego przebiegu dodatkowo obserwuje się objawy w postaci stanu podgorączkowego, powiększenia węzłów chłonnych, bólu gardła i wędrującego bólu stawów. Ponadto bierze się pod uwagę choroby reumatyczne oraz depresję. 

Fibromialgia – leczenie 

Leczenie fibromialgii jest trudne i musi być multidyscyplinarne oraz prowadzone w pełnym zaangażowaniu ze strony pacjenta. Obejmuje edukację, leczenie niefarmakologiczne oraz farmakologiczne. Terapię rozpoczyna się od ćwiczeń fizykalnych aerobowych i siłowych, którym mogą towarzyszyć metody łagodzące ból, takie jak akupunktura, hydroterapia, krioterapia ogólnoustrojowaoraz leczenie sanatoryjne. Jeśli takie postępowanie jest nieskuteczne, a u pacjenta widoczne są objawy depresji, kieruje się go do psychologa lub psychiatry, który zaproponuje odpowiednią metodę psychoterapii.  

W łagodzeniu dolegliwości ogromne znaczenie ma farmakoterapia. Leki na fibromialgię to przede wszystkim selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) ( fluoksetyna, paroksetyna, cytalopram) oraz preparaty przeciwbólowe (tramadol, paracetamol), a także tabletki korygujące zaburzenia snu. Nie zaleca się stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych i glikokortykosteroidów. W literaturze można spotkać się z metodami leczenia fibromialgii dietą bogatą w tryptofan, czyli prekursor serotoniny. Nie odnajduje to jednak jednoznacznego potwierdzenia w badaniach naukowych. Co jeszcze pomaga u osób z fibromialgią? Jako uzupełnienie leczenia pacjenci mogą stosować różne techniki relaksacyjne czy korzystać z masaży. 

Życie z fibromialgią 

Typowe objawy fibromialgii w postaci stałego zmęczenia, senności i dolegliwości bólowych znacząco obniżają komfort życia pacjentów. Problemem są także trudności diagnostyczne, które sprawiają, że chorzy przez wiele lat odwiedzają lekarzy różnych specjalizacji nie uzyskując prawidłowego rozpoznania. W badaniach zaobserwowano, iż u pacjentów z FMS częściej dochodzi do prób samobójczych, są oni też szczególnie narażeni na zdarzenia sercowo-naczyniowe oraz wyższe ryzyko zgonu z powodu raka. 

Chorzy z fibromialgią często czują się niezrozumiani. Występujący u nich permanentne zmęczenie i silny ból uniemożliwiają wykonywanie różnych czynności dnia codziennego, choroba jednak nie objawia się w widoczny sposób, przez co pacjentom przyklejana jest łatka hipochondryków. Choć fibromialgia jest nieuleczalna, podejmowanie różnych czynności terapeutycznych może złagodzić odczuwane dolegliwości, poprawić nastrój i polepszyć jakość snu.