Zespół metaboliczny – przyczyny, objawy. Jak zapobiegać i leczyć?

Zespół metaboliczny, inaczej zespół X obejmuje różne zaburzenia metaboliczne, które krok po kroku niszczą twoje zdrowie. Na czym dokładnie polega zespół X? Jakie objawy dają choroby metaboliczne? Czy da się wdrożyć skuteczne leczenie niwelujące występujące symptomy albo chociaż przynoszące ulgę?

Co to jest zespół metaboliczny?  

Zespół metaboliczny (inaczej zespół X lub zespół kardiometaboliczny) to współwystępowanie różnych czynników zwiększających ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Zalicza się do nich przede wszystkim:   

• cukrzycę,  
• otyłość centralną (brzuszną),  
• nadciśnienie tętnicze,   
• podwyższone ciśnienie tętnicze,  
• dyslipidemię, 
• stan przedcukrzycowy. 

Mimo tego, że z roku na rok zmaga się z nim coraz więcej ludzi, wiele osób nie wie, że zespół metaboliczny nie jest odrębną jednostką chorobową. Szacuje się, że w naszym kraju na zespół X cierpi nawet 20% dorosłych, natomiast wśród dzieci szczególnie niepokojący jest dynamicznie rozwijający się problem otyłości. 

Otyłość centralna zespołu metabolicznego  

Jednym z czynników, należących do zespołu metabolicznego jest otyłość centralna, czyli brzuszna. Mówi się o niej wówczas, kiedy w okolicach brzucha oraz górnej części ciała pojawiają się złogi tkanki tłuszczowej. Warto wiedzieć, że im większy jest obwód w talii, tym ryzyko wystąpienia zespołu X jest większe. Przyjmuje się, że schudnąć powinni mężczyźni, którzy mają obwód w talii większy niż 94 cm, a kobiety większy niż 80 cm. Pamiętaj jednak, że wymiary te różnią się w zależności od pochodzenia – inne wytyczne mają Azjaci, a inne Amerykanie, etc.

Zespół metaboliczny a stan przedcukrzycowy  

O stanie przedcukrzycowym mówi się, kiedy poziom glukozy na czczo jest zbyt wysoki, jednak nie na tyle, jak w przypadku cukrzycy. Niestety trzeba mieć świadomość, że najpewniej jedna na trzy osoby finalnie zachoruje na cukrzycę, szczególnie jeśli nie zadba o swoje zdrowie i nie wprowadzi zmian w diecie oraz sposobie życia. 

Zespół metaboliczny a insulinooporność  

Tłuszcze zbierające się w jamie brzusznej z powodu zbyt dużej ilości przyjmowanych kalorii, sprzyjają występowaniu insulinooporności. W stanie fizjologicznym układ trawienny rozkłada węglowodany złożone do postaci glukozy, która jest przyswajana przez organizm. Aby jednak cały proces przebiegał prawidłowo, konieczne jest działanie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za transport cukru z krwiobiegu do komórek, co jest podstawą prawidłowego ich funkcjonowania.

W przypadku insulinooporności dochodzi do sytuacji, kiedy organizm nie reaguje na działanie insuliny, a zatem trzustka zaczyna ją produkować w coraz większych ilościach. Szacuje się, że opisywany problem dotyczy nawet 25% społeczeństwa, jednak ma on różne nasilenie.

Insulinooporność znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, a u osób, które już na nią zachorują, pojawiają się z reguły także inne cechy charakterystyczne dla zespołu metabolicznego. Istnieje zatem większe ryzyko, że będą w przyszłości zmagać się z chorobami układu krążenia.

Zespół metaboliczny – 3 kryteria 

Jeżeli spełniasz przynajmniej trzy z poniższych kryteriów, to prawdopodobnie – być może nieświadomie – zmagasz się z zespołem metabolicznym: 

• stężenie cholesterolu HDL <40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn,  
• stężenie cholesterolu HDL <50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet,  
• obwód w talii większy niż 94 cm u mężczyzn,  
• obwód w talii większy niż 80 cm u kobiet,  
• stężenie triglicerydów we krwi większe niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub farmakologiczne leczenie, 
• stężenie glukozy we krwi na czczo wynoszące więcej niż >100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub leczenie doustnymi lekami przeciw cukrzycy, 
• ciśnienie tętnicze krwi skurczowe większe niż 130 mmHg lub rozkurczowe większe niż 85 mmHg, lub leczenie zdiagnozowanego nadciśnienia tętniczego. 

Jeżeli obserwujesz u siebie powyższe dolegliwości, ale jeszcze nie byłaś u specjalisty, koniecznie skonsultuj się z lekarzem, aby wdrożyć leczenie oraz podjąć działania, które będą miały na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia poważnych, mogących zagrażać życiu chorób. Lekarz prawdopodobnie zleci dodatkowe badania, takie jak oznaczenie poziomu TSH, kwasu moczowego, hemoglobiny glikowanej (HbA1c), kreatyniny oraz ogólne badanie moczu.

Zespół metaboliczny – problem XXI wieku 

O zespole metabolicznym mówiono już w XVII wieku, jednak lekarze przyglądają mu się bacznie dopiero od kilkudziesięciu lat. Wiąże się to z tym, że w ostatnich latach znacznie wzrasta liczba osób zmagających się z nadwagą oraz otyłością, przy jednoczesnym występowaniu innych chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, czy miażdżyca.  

Specjaliści zauważyli powiązanie nieleczonego zespołu metabolicznego z poważnymi powikłaniami, mowa o udarze mózgu czy zawale serca. Warto wiedzieć, że na zespół metaboliczny cierpią najczęściej mieszkańcy wysoko rozwiniętych krajów i to oni są narażeni w największym stopniu. Wynika to prawdopodobnie z szerokiego dostępu do niezdrowych produktów spożywczych, zbyt szybkiego tempa życia oraz zaburzeń odżywiania wywołanych m.in. przez nadmierny stres. 

Leczenie zespołu metabolicznego 

W przypadku leczenia zespołu metabolicznego bardzo ważne jest postępowanie pozafarmakologiczne. Kluczowa będzie zmiana dotychczasowego stylu życia, czyli: 

• wprowadzenie codziennej dawki ruchu – na początku wystarczą spacery, wejście po schodach, zamiast jazda windą, etc., 
• zmiana diety – w przypadku otyłości, konieczne będzie wprowadzenie diety redukcyjnej. Poza tym należy jeść dużo kolorowych warzyw, owoców, zrezygnować z przetworzonej żywności oraz słodzonych napojów na rzecz wody i posiłków gotowanych w domu, z rozwagą. 

W zależności od stanu zdrowia pacjenta lekarz może podjąć decyzję o leczeniu farmakologicznym, ale wszystko zależy od czynnika zespołu X oraz ewentualnych chorób towarzyszących.

Zespół metaboliczny – profilaktyka   

Jeżeli nie obserwujesz u siebie objawów zespołu metabolicznego, ale chciałabyś mimo wszystko ich uniknąć, powinnaś zadbać o profilaktykę, czyli:  

• zadbać o zdrową dietę – powinnaś jeść dużo warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych. Zaleca się też ograniczenie pokarmów tłustych i słodyczy. Niewskazane są przetworzone produkty, a także alkohol,  
• wprowadzić regularne ćwiczenia – pamiętaj, że nie musisz od razu zapisywać się na siłownię, ważny jest jakikolwiek ruch. Długi, intensywny spacer, jazda na rowerze czy na rolkach. Wybierz taką aktywność, jaką lubisz i wplataj ją w codzienne życie. Istotne jest też, by unikać wielu godzin spędzanych w pozycji siedzącej, 
• kontrolować wagę – w przypadku nadwagi istotne jest, by dążyć do zrzucenia nadprogramowych kilogramów, 
• rzucić palenie – używki, w tym także papierosy, zwiększają ryzyko wystąpienia różnych problemów zdrowotnych, także chorób układu krążenia. 

Bibliografia 

1. Jarosz M. (red.), Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.
2. Lange E., Kozłowska M., Włodarek D., Głębska D., Dietoterapia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014.
3. https://www.szpitalnaklinach.pl/blog/zespol-metaboliczny-leczenie-objawy-przyczyny/ [dostęp 23.03.2023].