Zespół pustego siodła – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Zespół pustego siodła tureckiego to choroba, której przyczyną jest ucisk przysadki mózgowej na skutek przemieszczonych nieodpowiednio struktur. Choroba ta jest charakterystyczna dla kobiet po wielu ciążach, jednak czasem występuje również u innych grup pacjentów. W niektórych przypadkach przebiega bezobjawowo, w innych natomiast daje widoczne symptomy.

Co to jest zespół pustego siodła? Jak powstaje?

Zespół pustego siodła bądź „zespół częściowo pustego siodła tureckiego” to dolegliwość wynikająca z uszkodzenia przepony siodła tureckiego. Na początku warto wytłumaczyć, czym jest siodło tureckie w głowie. To, innymi słowy, usytuowane we wnętrzu czaszki kostne zagłębienie, w którym znajduje się przysadka mózgowa. Siodło tureckie w mózgu zlokalizowane jest niedaleko skrzyżowania nerwów wzrokowych.

Przysadka mózgowa produkuje hormony odpowiedzialne z pracę innych gruczołów dokrewnych. Od góry przykrywa ją opona pajęcza oraz zbiornik płynu mózgowo-rdzeniowego, który odpowiada za jej ochronę. Kiedy te struktury wchodzą w głąb siodła tureckiego, dochodzi do uciskania lub przesuwania przysadki, a w konsekwencji – do zespołu pustego siodła.

„Puste siodło tureckie” to termin, który zastępuje się czasem określeniem „śródsiodłowa przepuklina pajęczynówki”. Wynika to z tego, że siodło w rzeczywistości nie jest puste, tylko wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym.

Zespół pustego siodła – przyczyny i rodzaje

Można wyróżnić dwa rodzaje zespołu pustego siodła.

• Pierwotny zespół pustego siodła – zwykle wykrywa się go przez przypadek, przy wykonywaniu obrazowych badań głowy, a więc tomografii komputerowej czy też rezonansu magnetycznego. Związany jest on z brakiem wrodzonej przepony siodła tureckiego. Czasem przyczyną jest również wrodzona przepuklina przepony siodła tureckiego, która jest z kolei efektem zmian ciśnienia wewnątrzczaszkowego bądź też zmian objętości przysadki.
• Wtórny zespół pustego siodła – nazywa się go również „nabytym zespołem pustego siodła”. Jego przyczyny mogą być bardzo różne. Przykładowo, mogą być to zabiegi chirurgiczne lub radioterapia. Czasem powodem jest rozrost guza przysadki, regresja guza (w wyniku farmakoterapii) lub udar (w przypadku dużego guza okolicy podwzgórzowo-przysadkowej), a nawet proces zapalny (autoimmunologiczny lub infekcyjny).

Zespół pustego siodła – objawy

Zespół pustego siodła to choroba, która może przebiegać bezobjawowo – wówczas określa się ją jako wyżej wspominany „pierwotny zespół pustego siodła”. Istnieje jednak również wtórny zespół pustego siodła tureckiego, podczas którego można zauważyć pewne symptomy.

Objawy zespołu pustego siodła można podzielić na kilka rodzajów:

• objawy okulistyczne – ubytki w polu widzenia, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, często też rozwija się tzw. widzenie lunetowe,
• objawy neurologiczne – bóle głowy o różnym nasileniu,
• objawy endokrynologiczne – hiperprolaktynemia, niedoczynność przysadki, nadczynność przysadki, moczówka prosta.

W trakcie choroby dochodzi do nieprawidłowego wydzielania hormonów. Zwiększa się ilość wytwarzanej prolaktyny – zjawisko to określa się mianem wyżej wspomnianej „hiperprolaktynemii” i jest ono efektem ucisku lejka. Pojawiają się wówczas również problemy z transportem dopaminy.

Warto zaznaczyć, że wystąpienie pustego siodła może być związane także z takimi symptomami, jak:

• obniżenie libido,
• zaburzenia miesiączkowania (rzadkie miesiączki lub ich brak),
• impotencja,
• mlekotok z piersi,
• problemy z zachodzeniem w ciążę (na skutek braku owulacji),
• zanik zarostu na twarzy,
• zanik owłosienia płciowego,
• przerost sutka u mężczyzn,
• wzmożone pragnienie (polidypsja),
• zahamowany proces wytwarzania plemników,
• zmniejszenie gęstości mineralnej kości,
• częste oddawanie wyjątkowo rozcieńczonego moczu (więcej niż 4 l na dobę).

Zespół pustego siodła – leczenie

Jeśli chodzi o pierwotny zespół siodła, leczenie nie jest konieczne. Inaczej wygląda to w przypadku wtórnej postaci choroby, której leczenie zależy od poziomu nasilenia objawów. Jeśli dochodzi do hiperprolaktynemii, pacjentom zaleca się przyjmowanie określonych leków doustnych, najczęściej agonistów dopaminy. W przypadku objawowego nadciśnienia śródczaszkowego często lekarze decydują się na leczenie odprowadzeniami zastawkowymi.

Jeżeli u chorych nie występują natomiast objawy kliniczne, rekomenduje się przeprowadzanie kontroli:

• neurologicznej,
• radiologicznej (MR),
• endokrynologicznej.

Kontrolę należy przeprowadzać co dwa lub trzy lata.

Diagnostyka zespołu pustego siodła

Aby zdiagnozować zespół pustego siodła tureckiego wykonuje się:

• badania obrazowe,
• badania okulistyczne,
• badania hormonalne.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532084/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541002/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3603061/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5842341/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23304808/