Złamanie awulsyjne – na czym polega, jak je rozpoznać i leczyć?

Do złamania awulsyjnego dochodzi na skutek zbyt intensywnej eksploatacji narządów ruchu. Nic więc dziwnego, że jest to problem głównie sportowców. Uszkodzenie to polega na wyrwaniu fragmentu kości w miejscu jej przyczepu. Kontuzja należy do wyjątkowo bolesnych, a leczenie trwa dosyć długo, bo nawet trzy miesiące. Na szczęście nie zdarza się zbyt często.

Co to jest złamanie awulsyjne? 

Złamaniem awulsyjnym określa się wyrwanie fragmentu kości w miejscu jej przyczepu. Do uszkodzenia dochodzi w wyniku nadmiernej eksploatacji narządów ruchu (zwłaszcza jeśli ten jest niedojrzały) np. w czasie uprawiania sportu. Jest to konsekwencja silnego i gwałtownego napięcia mięśni albo nienaturalnego ruchu w obrębie stawu. Wówczas to ścięgno lub mięsień odrywa fragment kostny. Właśnie dlatego złamanie awulsyjne nazywane jest też złamaniem z oderwania. 

Złamaniu wynikającym z nieskoordynowanego skurczu mięśni często ulega guz kulszowy. Natomiast złamanie awulsyjne kostki bocznej jest przykładem uszkodzenia będącego efektem oderwania fragmentu kości przez więzadło stawowe. Spośród wszystkich możliwych miejsc wystąpienia złamań awulsyjnych – najczęściej diagnozowane jest uszkodzenie obręczy miedniczej. 

Złamanie awulsyjne należy do stosunkowo rzadkich rodzajów kontuzji. Dotyka przede wszystkim sportowców, a zwłaszcza aktywną fizycznie młodzież, której aparat ruchu jest jeszcze niedojrzały, przez to bardziej podatny na uszkodzenia. Osłabione miejscowo kości nie są wystarczająco odporne na siły rozciągające. W efekcie więc przy gwałtownym skurczu mięśni lub niefizjologicznym ruchu może dojść do oderwania fragmentu kostnego. 

Objawy złamania awulsyjnego 

Pierwszym objawem złamania awulsyjnego jest trzask, który świadczy o oderwaniu fragmentu kostnego w miejscu przyczepu. Zaraz potem odczuwany jest silny ból w miejscu, w którym doszło do uszkodzenia. Nie jest to wyłącznie dyskomfort czy utrudniający ruch ból. Odczucia są na tyle silne, że uniemożliwiają dalszą aktywność ruchową.  

Ponadto mogą wystąpić: 

• obrzęk tkanek otaczających miejsce uszkodzenia, 
• tkliwość miejsca uszkodzenia, 
• siniak, 
• ograniczony zakres ruchu. 

Ból zwykle zmniejsza się po kilku dniach od doznanej kontuzji. Niemniej przy zaniechaniu leczenia będzie się nasilał natychmiast po podjęciu aktywności fizycznej. Natomiast jeśli poza złamaniem awulsyjnym dojdzie do uszkodzenia włókien nerwowych – ból będzie się wzmagał przy najmniejszym nawet ruchu. 

Postępowanie w razie złamania awulsyjnego 

Objawy złamania awulsyjnego mogą być błędnie zinterpretowane jako symptomy uszkodzenia mięśni w czasie intensywnego wysiłku fizycznego. Właśnie dlatego tak ważna jest diagnostyka i dopasowane na jej podstawie leczenie i rehabilitacja. 

Diagnostyka złamania awulsyjnego 

Tak jak w przypadku każdej kontuzji podstawą diagnostyki jest wywiad z pacjentem w celu ustalenia okoliczności powstania uszkodzenia. Następnie lekarz przeprowadza badanie fizykalne. Na złamanie z oderwania wskazuje zwykle ból kostny i tkliwość okolicy kontuzjowanej. 

Niezbędnym wsparciem wywiadu i badania fizykalnego jest diagnostyka obrazowa: 

• badanie rentgenowskie, 
• tomografia komputerowa, 
• rezonans magnetyczny. 

Badaniem pierwszego wyboru w przypadku złamania awulsyjnego jest RTG (badanie rentgenowskie). Może ono zostać uzupełnione tomografią komputerową (TK), aby uwidocznić niewielkie odłamki. Rezonans magnetyczny (MR) może zostać przez lekarza zlecony do wykonania w przypadku niewielkich przemieszczeń. 

Leczenie złamania awulsyjnego 

O formie leczenia złamania awulsyjnego decyduje każdorazowo lekarz. Nie ma jednakowej ścieżki terapeutycznej. Metoda terapeutyczna jest dobierana w zależności od miejsca powstania uszkodzenia i stopnia przemieszania oderwanego fragmentu kostnego.  

W przypadku leczenia zachowawczego najczęściej konieczne jest czasowe unieruchomienie miejsca złamania. Nie zawsze jest to jednak możliwe. Takie trudności sprawia kontuzja w obrębie miednicy. 

Podstawą rekonwalescencji w początkowym okresie jest odpoczynek. W tym celu unikaj aktywności ruchowej – pozostań jak najdłużej w łóżku przez okres od trzech dni do dwóch tygodni. Aby zredukować ból nasilający się zwłaszcza przy poruszaniu – stosuj środki przeciwbólowe (doustne lub zewnętrzne). 

W następnym etapie rekonwalescencji wprowadzana jest fizjoterapia. Początkowo są to wyłącznie ćwiczenia bierne. Wówczas to rehabilitant wykonuje prawidłowy ruch uszkodzoną częścią ciała. Ma to na celu stopniowe zwiększanie zakresu ruchu. Dopiero w kolejnych etapach terapii, gdy minie ostra faza bólu wprowadzane są ćwiczenia izometryczne (rozluźnianie i napinanie wybranych mięśni) oraz czynno-bierne (fizjoterapeuta wykonuje ruch, a pacjent rozluźnia mięśnie po zatrzymaniu fragmentu ciała na granicy bezbolesnego ruchu). Dla przyspieszenia efektów fizjoterapii zwykle wprowadza się też elementy fizykoterapii np. elektrostymulację. 

Niekiedy konieczne jest leczenie operacyjne. Ma to miejsce wówczas, gdy oderwany fragment kostny przemieści się na odległość większą niż 2 cm. Zabieg jest również niezbędny, jeśli leczenie zachowawcze nie doprowadzi do zrostów kostnych. Wówczas kość zespala się przy pomocy specjalnych implantów. Jeśli pacjentowi towarzyszy stały ból może okazać się konieczna neuroliza, czyli zniszczenie włókien nerwowych. 

Źródło: 

1. Sz. Urban, O. Chmura i in., Złamania awulsyjne guza kulszowego – rzetelna diagnostyka w zapobieganiu powikłaniom, „Medicina Sportiva Practica” 2020, vol. 21, nr 3, s. 67–73.